Pages

2022-11-30

Gan Cholainn

 Nuair a tháinig mé abhaile tráthnóna inniu
tharla rud an-aisteach:
níor thug éinne aird ar bith orm.
Níor tháinig mo bhean féachaint an raibh tae uaim,
d'fhan na páistí, leis, sa seomra eile;
lean an searbhónta ag scuabadh an urláir
go sotalach
faoi mar nach rabhas ann.
Bhuel, an ann dom nó nach ea?

Is ansin, go tobann, an t-aireachas agus an t-iontas
i dteannta a chéile.
Cá bhfuil mo cholainn uaim?
Thugas faoin raidió a chur ar siúl -
bhí mo lámha imithe.
Thugas faoi labhairt -
gan bhéal!
Bhreathnaíos thart -
A Dhé! Mé gan súile!
Bhíos ag smaoineamh ach ba chosúil go raibh mo cheann ar iarraidh.

Sea anois  . . .
Conas a thána abhaile?

De réir a chéile a tháinig tuiscint chugam:
D'fhágas mo cheann san oifig trí thimpiste nuair a thugas faoi dhul abhaile.
Tá mo lámha fós ceangailte den strapa bus.
Mo shúile - ar ndóigh, thiar ansin agus comhaid acu á scrúdú;
Mo bhéal greamaithe den ghuthán.
Is mo chosa ... gan amhras  . . . fós ina seasamh i scuaine.
Is mar sin a thána abhaile inniu, gan cholainn.

Saol gan cholainn, is coincheap é tar éis an tsaoil
ar de dhlúth is d'inneach an traidisiúin Indiaigh é.
Ach, an tuirse a bhaineann
leis an mise seo gan ghéaga -
an cuid de é sin chomh maith
B.B. Agarwal

2022-11-29

Meandar

Tugaimid an saol ar mheandar nó dhó,
agus i gceann acu
dhá shúil ag féachaint ar a chéile go binn
ag breathnú aníos ó chupán tae, is
gabhann go géar, go smior,
á rá,
ná labhair inniu
beadsa leis i mo thost
suímis, sin uile
greim láimhe againn ar a chéile
bua seo an bhróin ár dtabhairt le chéile
ár gcroí suaite gan deighilt.
Cá bhfios, díreach anois
áit éigin ar shliabh i gcéin
tá tús curtha le coscairt.

Kaifi Azmi

2022-11-28

Roimh Éirí na Gréine/ Before the Dawn

Níor éirigh na scuabadóirí fós
chun ár gcuid urlár a ghlanadh,
ní chloistear cling na mbráisléad
ó na lámha a bhaineann glas de na doirse,
níl éinne tosaithe ar an gclós
faoi bhun an staighre a smearadh,
níor thit fós aon bhraon drúchta
ó pheitil na mbláthanna,
níor leath na héin a sciatháin fós.
Níl duine ná deoraí thart,
an t-oirthear fós gan léas,
níor ghlaoigh coileach:
a Neipealaigh, codail
ní ham duit fós bheith id’ shuí.

2022-11-27

Is milis é

Sea is milis iad a bheola sea
Sea is milis a aghaidh sea
Sea is milis a shúile sea
Sea is milis a gháire sea
Sea is milis a shiúl sea
Sea is milis é sea
 
Sea is milis a chaint sea
Sea is milis a chuid eachtraí sea
Sea is milis a chulaith sea
Sea is milis ag casadh is ar fán é sea
 
Sea is milis í a fhliúit sea
Sea is milis a lámha sea
Sea is milis a chosa fiú an dusta ar a chosa sea
Sea is milis a dhamhsa sea
Sea is milis a chairdeas sea
 
Sea is milis é ag canadh ag ól ag ithe ag snámh ina luí sea
Sea is milis a dhreach sea
Sea is milis an marc beannaithe ar a chlár éadain sea
 
Sea is milis gach a ndéanann sé sea
Sea is milis fiú i mbun gadaíochta é sea
Sea agus nuair a chaitheann sé amach sea
Sea is milis é séimh sea
Ní gá ach smaoineamh air
Sea milis sea
Sea is milis a shlabhra brád milis na caora air sea
Sea is milis an abhainn is rogha leis an Yamuna sea
is milis a cuid cuilithíní a cuid uiscí sea
Sea milis na loiteoga sea sea
 
Milis iad na cailíní aige sea
Sea milis a shuirí sea
Sea milis bualadh leis searbh-mhilis scarúint leis sea
Sea milis a fhéachaint is a ghníomhartha sea

Sea milis iad na haoirí bó milis na ba milis an cána siúcra sea
Sea is milis a bhfuil cruthaithe aige sea
Sea milis a bhfuil scriosta aige
Milis gach toradh sea
 
Sea is milis é sea
Sea sea gan amhras sea

2022-11-26

Lobet die Nacht/ Moltar an oích’…


Moltar an oích’ is an doirche atá ‘bhur dtimpeall!
Tagaíg’ go léir!
Féachaíg’ in airde sa spéir:
Féach tá an lá ina oíche.
 
Moltar i gcónaí an droch-chuimhne cheart ag na flaithis!
Mar nach léir dóibh
Cé thú féinig ná do chló
Ná go bhfuil tú fós ‘measc na mbeo.
 
Moltar an féar is gach aon bhrúid a mhaireann, a chailltear
i ngar daoibh,
Mar sibhse iad
Mar sin don fhéar is don bhrúid
I ndán daoibh ar fad tá an chríoch.
  
Moltar an fuacht, an doirche agus an lobhadh!
Féachaigí suas:
Níl aon ní ag brath ortsa
Féadann tú bás a fháil gan bhuairt.

Lobet die Nacht

Lobet die Nacht und die Finsternis, die euch umfangen!
Kommet zuhauf!
Schaut in den Himmel hinauf:
Schon ist der Tag euch verfangen.
 
Lobet von Herzen das schlechte Gedächtnis des Himmels!
Und dass er nicht
Weiß euren Nam' noch Gesicht.
Niemand weiß, dass ihr noch da seid.
 
Lobet das Gras und die Tiere, die neben euch leben und sterben!
Sehet, wie ihr
Lebet das Gras und das Tier.
Und es muss auch mit euch sterben.
 
Lobet die Kälte, die Finsternis und das Verderben!
Schauet hinan:
Es kommet nicht auf euch an.
Und ihr könnt unbesorgt sterben

2022-11-25

Mo Scáil

Is stróinséirí sinn
na laethanta seo,
mise agus
mo scáil.

Chuir sé im' leith
gur sa dorchadas é mo shiúl.
Shiúlas sa dorchadas
dar leis
chun é a chur ar ceal
chun nach mbeadh sé sna sála agam,
mo scáil, mo pháirtí.

Is stróinséirí sinn
na laethanta seo,
mise agus
mo scáil.

Gulzar



2022-11-24

Draíocht agus Míorúiltí

Draíocht agus Míorúilti

Ní mór duit géilleadh do mhíorúiltí:
aingil, sióga, éanlaith a labhrann, murúcha,
fia-chailleacha, bocánaigh, abhaic, deamhain, vaimpírí,
íocshláinte na síoraíochta, taibhsí, clóca na dofheictheachta,
arrachtaigh tharbh-chabhlacha, bandraoithe nathair-fholtacha,
déithe eilifint-cheannacha, capaill dhaon-chabhlacha,
satairí crúbacha, laochra ilghéagacha,
an seaman, an t-ailceimiceoir, an bhean feasa dhall, an fáidh criostail,
duilleoga tae a chomhaireamh, scrúdú ionathair, eitilt na
n-éan a thomhas,
cabala, cártaí Tarot, réaltchomharthaí, an briocht, an snáth beannaithe,
ofráil túise, coinnle, gais arbhair, dlaoithe gruaige,
dul in eadarbhuas, cairpéid draíochta, meaisíní ama, sásair eitilte,
Batman, Spiderman, Superman,
athionchollú, trócaire, grá,
agus nithe eile nach iad
chun teacht slán
mar fhile
nó fágfaidh dia bodhar an réasúin, an bhreithiúnais
agus an chloig ghréine
i do bhalbhán thú.

Dileep Jhaveri

Magic And Miracles

You must believe in miracles
angels, fairies, talking birds, mermaids, witches, goblins, dwarfs, demons, vampires,
elixir of eternity, ghosts, cloak of invisibility,
bull-bodied monsters, snake-haired sorceresses,
elephant-headed deities, human-trunked horses,
goat-footed satyrs, thousand-armed heroes,
shamans, alchemists, blind fortune tellers, crystal gazers,
counting of tea leaves, exploring entrails, divining bird flights,
cabbala, Tarot-cards, zodiac signs, amulets, sacred threads, 
offerings of incense, candles, cornstalks, hair locks,
levitation, soaring carpets, time-machines, flying saucers,
Batman, Spiderman, Superman,
reincarnation, mercy, love
and many more things
to survive
as a poet
otherwise the deaf god of reason, judgement and sundials
will strike you dumb.

Dileep Jhaveri

2022-11-23

Grianghraf de Dhaideo

 Níor thaitin sé le Daideo go dtógfaí grianghraf de
nó b'fhéidir nach raibh an t-am aige chuige.
Níl ach pictiúr amháin de
ar crochadh ar sheanbhalla a bhfuil drochdhath air.
É suite ansin socair stuama
mar scamall lán d'uisce.

Níl de chur amach againn ar Dhaideo
ach go dtugadh sé déirc do bhacaigh.
Bhíodh sé ag únfairt go suaite trína néal
agus chóiríodh a leaba go deas ar maidin.

Ní rabhas-sa ach im' gharsún an uair úd.
Ní fhaca riamh feargach é
ní fhaca an rud coitianta ann.
Ní léiríonn pictiúir riamh ár ndímrí.

Deireadh Mam linn
nuair a thiteadh ár gcodladh orainn
is neacha aisteacha na hoíche inár dtimpeall
go bhfanadh Daideo ina dhúiseacht istigh sa phictiúr.

Níor fhásas chomh hard le Daideo
nílim chomh stuama socair leis
ach tá rud éigin ionam atá dealraitheach leis
fearg éigin
rud éigin coitianta.
Siúlaimse leis agus mo cheann cromtha agam
agus feicim mé féin gach lá
i mo shuí
i bhfráma pictiúir folamh.

Manglesh Dabral




2022-11-22

Deireadh na hÓige

 Deireadh na hÓige

Ceilim mo ghruanna dearóile
Le dlaoithe gruaige
Agus an ghruaig liath
I bhfillteáin bláthanna.
Péinteálaim mo shúile
Le mascára dubh.
In ainneoin mo dhíchill
Féachaimse i m’óinseach.
Mo chíocha ar liobarna
Cuair mo cholainne imithe go brách.
Tá deireadh le m’óige
Agus an grá ar fán go fiáin
Ar fud mo chraicinn is mo chnámh.
Nach uaigneach, nach uaigneach,
Cá bhfuil m’óige uaim?

Vidyapati

The end of youth

I hide my shabby cheeks
With locks of hair,
And my grey hairs
In folds of flowers.
I paint my eyes
With black mascara.
The more I try
The more absurd I look.
My breasts loosely dangle
My curving lines are gone.
My youth is ended
And love roams wild
In all my skin and bones.
O sadness, my sadness,
Where is my youth?
 

 Vidyapati


2022-11-21

Géaga mar Fhíniúnacha is mar Theanntóga

Géaga mar Fhíniúnacha is mar Theanntóga

Tar chugam go luath, a shearc, led’ shúile atá
Chomh mealltach leis an loiteog ghorm,
Do ghéaga gan cháim cuir timpeall mo mhuiníl mar theanntóga;
Nó ag teacht aniar aduaidh go ciúin orm
Clúdaigh mo dhá shúil le do lámha séimhe mar dhuilleoga.

Bhaskara



Limbs like Vines and Tendrils

Coming to me quickly, beloved, with eyes
handsome as a blue lotus,
Twine your tendril-like perfect arms round my neck;
Or coming from behind with soft steps
Cover both my eyes with your delicate leaf-like hands.
Bhaskara

tr. Tambimuttu and G.V. Vaidya
Tambimuttu and John Piper (ill)

2022-11-20

Féinphortráid

Féinphortráid

Táim ar nós gach éinne eile
seachas mé féin, agus uaireanta
i bhfuinneoga siopaí
ainneoin dlíthe aitheanta
na hoptaice,
feicim portráid strainséara,
ní fios cén dáta,
sínithe go minic sa chúinne
ag m’athair.

AK Ramanujan


Self-Portrait

I resemble everyone
but myself, and sometimes see
in shop-windows,
despite the well-known laws
of optics,
the portrait of a stranger,
date unknown,
often signed in a corner
by my father.

AK Ramanujan

 

2022-11-19

A nDúirt Sé

 A nDúirt Sé

Is álainn iad a géaga
mar bhambú a luascann go mall.
A súile ag cur thar maoil le séimhe.
Tá sí i gcéin,
is deacair teacht ar a háit.
 
Ar mire atá mo chroí
le deabhadh,
treabhadóir is damh amháin aige
an talamh fliuch báite
ag tnúth le síol.

Oreruravanar


What he said 

Her arms have the beauty
of a gently moving bamboo.
Her eyes are full of peace.
She is faraway,
her place not easy to reach.
 
My heart is frantic
with haste,
a plowman with a single ox
on land all wet
and ready for seed.

Oreruravanar (c. 1st-3d c. AD),
tr. AK Ramanujan (from Tamil)
Meena Alexander (ed.)

2022-11-18

Litir Ghrá

Litir Ghrá

A X, a Chara,
Do chom seang singil (ar éigean má tá sé ann)
do ghrástúlacht, an bealach séimh
a siúlann tú –
beannaím go léir iad, mar
is leatsa iad.
Tá súil agam go bhfuil tú go maith.
Táimse cuibheasach gan a bheith maíteach.
Cuir scéala chugam led’ thoil,
dea-scéala,
mar tá tú uaim níos mó agus níos mó
an t-am ar fad.
Le dúthracht duit,

Srinatha


Love Letter

Dear X,
Your tiny waist (almost not there),
your grace, the gentle
way you walk —
I bless all these, for they
are yours.
Hoping you're well.
I'm well enough.
Please send me news,
good news,
since every moment
I want you more.
Sincerely yours,
 

(Srinatha, c. 1365-1441)
tr. Velcheru Narayana Rao and David Shulman (from Telugu)

2022-11-17

Cathair Dhoiléir

Ar nós an taistealaí is é ag filleadh abhaile,
Nuair a thagann tú ar ais um thráthnóna,
Beidh a seangháire duit ag gach íomhá,
An uile chuimhne ag stánadh ort idir an dá shúil.

Suífidh tú i dtost do chuid smaointe,
'An fiú an saothar seo go léir?' agat á rá.
Chuais amach chun teacht ar rud éigin
Ach ar éirigh leat é a fháil?

Beidh do shúile dírithe ar an tinteán.
I ngach lasair beidh aisling á dó.
Scáileanna ag preabarnach ar na fallaí,
Guthanna ar na bóithre ar fán.

Id chroíse istigh tá cathair,
Cathair chaillte, cathair faoi cheilt,
Cathair, aonaránach, mar chrann.

Munibur Rahman



2022-11-16

Cnámh an Ama

 An é seo an fáth a mbíonn cuimhne againn go brách:
an oíche fhómhair ag streachailt lena hanáil,
preabarnach na lampróg is a dtarraingt siar
go nochtar fiacla tite na foraoise;
agus an ghealach a chruthaíonn
stoirmeacha solais i measc scáileanna,
ag lorg tearmainn
i bhfuinneog chaol ár ndúiseachta.

An uair dheireanach dá bhfaca thú dúrt liom féin:
Ní fheicfinn aon ní, go deo arís,
agus ní dhéanfadh réaltaí an tráthnóna a thiteann go talamh
an t-achar eadrainn níos gaire.

Nach teolaí a fhéachann d'fhuinneog ón áit seo,
agus imíonn an ghaoth léi go ciúin
thar an abhainn dhólásach: cnámh an ama
a mhíníonn do chách
an oíche a bheith mar atá: agus tríthi
dul isteach sa ríocht sin is an Bodach ag casadh,
socair séimh, isteach i gclapsholas.
Jayanta Mahapatra



2022-11-15

Slí Nua Chun Feitheamh le Duine

 Slí Nua Chun Feitheamh le Duine

Thugas amach
don seansearbhónta
as a bheith mall mar is gnách leis.
Dom’ mhaicín mánla
thugas clabhta maith
as a bheith mioscaiseach.
 
Do m’iníon a bhí ag súgradh thugas dosaen ciarsúr
chun fáithim a chur orthu.
D’ordaíos don té is sine
níos mó bainne a ól.
Níos na héadaí salacha go léir.
Thugas sracfhéachaint trí roinnt irisí.
Dhearnálas roinnt balcaisí.
Dheineas cnaipí a fhuáil le baill éadaigh.
Ghlanas an meaisín is thugas ola dó.
Chuireas an clúdach ar ais air go cúramach.
Ná héadaí nach raibh ach leath-fhuaite
thógas amach iad is phacálas arís ar mhalairt slí iad.
Ghlanas na cupaird sa chistin
agus na prócaí spíosraí.
 
Agus fós
níl sé tagtha
abhaile ón oifig.

Shakunt Mathur


A New Way of Waiting

Scolded
the old servant
for his usual slowness.
For his mischief
gave a good slap
to my darling son.
 
To my daughter who'd been playing
gave a dozen hankies to hem.
Ordered
the oldest
to drink more milk.
Washed
all the dirty clothes.
Flipped through a few magazines.
Darned some torn clothes.
Sewed on some new buttons.
Cleaned the machine and oiled it.
Put the cover back on with care.
Took out the half-finished sewing
and repacked it in a different way.
Wiped the cupboards in the kitchen.
Cleaned the spice jars.
 
And still
he
hasn't come home from the office.

Shakunt Mathur :
 tr. Aruna Sitesh and Arlene Zide

2022-11-14

A nDúirt Sí

 A nDúirt Sí
Mamalatan

 
An é dáiríre nach bhfuil
a leithéid de rud ann
agus gealbhan binne
sa tír a bhfuil sé anois
 
dlúthchleiteach, dath duilleoga báite ag éag,
ag piocadh ar ghrán á thriomú sa chlos,
ag spraoi leis an míndeannach spréite
ón mbualtrach sráide
ina cónaí lena cuid scallamán
i scoilteanna an díontí
 
agus tráthnónta dearóile,

is uaigneas?
 


Mamalatan :
 What She Said  


Don't they really have
in the land where he has gone
such things
as house sparrows
 
dense-feathered, the coloor of fading water lilies,
pecking at grain drying on yards,
playing with the scatter of the fine dust
of the street's manure
and living with their nestlings
in the angles of the penthouse
 
and miserable evenings,
 
and loneliness?
                                   Kuruntokai 46
                                   tr. AK Ramanujan (from Tamil)

2022-11-13

Richard Doyle (1824–1883)

beacán bearaigh -
bí an-chúramach
tá gealtacht ann
a toadstool -
be very careful
there's lunacy in it
かさ(毒)タケや―
油断するなよ
狂人がいる

Leagan Seapáinise: Mariko Sumikura

2022-11-12

Haiku agus Gealtachas - Cuid a Sé

 Cheapfá uaireanta nach bhfuil brí ar bith le go leor de na focail agus na frasaí a chloisfeá nó a léifeá na laethanta seo. Lucht fógraíochta, baincéirí, léirmheastóirí - agus polaiteoirí, ar ndóigh:

Sa chomhthéacs sin, fáiltím go mór roimh an méid a deir Jackie Hardy ina leabhar Haiku: Poetry Ancient and Modern, 
' . . .haiku not only express a moment of insight, but a reconnection with that time when words were a talisman.'

Cinnte! Bhí orthaí ag an ailceimicí Daoch - ná dearmadaimis tionchar an Dao ar haiku - agus cuid lárnach de chultúr Ghaeil Alban agus Éireann is ea na horthaí leis:

Ní gealtacht go cogaíocht agus duine de na filí haiku ba shuntasaí le linn an Dara Cogadh Domhanda ba ea Saito Sanki.

Bhí sé in Hiroshima bliain tar éis bhuamáil na cathrach sin. Thóg sé ubh bhruite amach agus bhris an bhlaosc. Go mall mall, nochtadh dromchla min ban na huibhe agus smaoinigh sé ar chraiceann na ndaoine sin go léir a cailleadh, an craiceann ag scaradh lena gcolainn le linn loisceadh na Meiriceánach. B'éigean do brú a chur air féin chun a bhéal a oscailt is an ubh a ithe:

Hiroshima - 
osclaíonn an béal 
chun ubh bhruite a ithe

Bhí breis is 400,00 duine sna fórsaí forghabhála sa tSeapáin tar éis an chogaidh agus breis is 60,000 striapach Sheapánach ag freastal orthu - filí haiku ina measc, Suzuki Shizuko (1919 - ?) ab ainm don te is cáiliúla díobh:

an t-am is fuaire sa bhliain  . .
ag staisiun Toiceo
ag feitheamh le duine éigin

D'fhoilsigh sí dhá chnuasach haiku ach níl tásc na tuairisc uirthi ina dhiaidh sin. Bhí ganntanas bia ar na Seapánaigh ach ní raibh aon ghanntanas ar na fórsaí forghabhála:

níl aon locht
ar shaol na striapaí -
dátphluma aibí a ithe agam

Bhí sí in aontíos tamall le saighdiúir gorm a raibh ainm craiceáilte air, Kelly Kracke. Nuair a cuireadh Kracke abhaile - Kerii Kurakke a thug sí air - chum sí an haiku seo: 
scaras le mo shearc
ag Yokohama . . .
ceo dlúth 

Meastar gur chuir sí lámh ina bás féin.

2022-11-11

Haiku agus Gealtachas - Cuid a Cúig

faoin gcrann 
san anraith sna sailéid  -
bláthanna silíní gach áit

Is breá leis an Seapánach picnic a ghlacadh nuair a bhíonn na crainn silíní faoi bhláth. Aigne an linbh - sin is filíocht ann, dar leis an Ríordánach - aigne an linbh a léiríonn Basho sa haiku seo. Aigne an linbh - sula mbíonn an aigne 'forbartha' - más féidir forbairt a thabhairt air! - ata ag teastáil chun haiku a léamh is a scríobh. Aigne réamh-réasúnach is ea an aigne sin. 

Caithfidh gach duine éalú ón aigne réasúnach o am go cheile. Sin an fáth a bhfuil Christian Morgenstern acu sa Ghearmáinis, Edward Lear agus Lewis Carroll, cuir i gcás, sa Bhéarla agus na hAmhráin bhréige againne sa Ghaeilge. Is mór an faoiseamh do chuid againn é go bhfuil níos mo ná léamh amháin ar an saol. Mar a deir Basho, 'Mura bhfeictear nithe trí shúile úra, ní fiú rud ar bith a bhreacadh síos.' 

Duine de na tráchtairí ar chúrsaí haiku ba thábhachtaí agus ba luaithe i saol an Bhéarla i lár an chéid seo caite ba ea Kenneth Yasuda (sa leabhar Japanese Haiku: Its essential nature and history) agus luann sé focal ar baineadh leas as sa tsraith seo Gealtacht agus Haiku, agus is e sin 'instinn': 
'Instinct is immediate, as the perception of colour is immediate. In its essence it is non-judgemental, amoral, non-verbal, and uncritical . . .' 

Ní thaitneodh an chaint sin leis an WASP. Seasann an WASP le fíricí, leis an eolaíocht agus leis an moráltacht. Tá míniú iomlán uaidh. Tá glactha againne in Éirinn leis an gCóras Sasanach - fiafraímid dar bpáistí bochta, 'Cad is brí leis an dán sin?' 

Deir Basho: 'Haiku maithe iad na haiku sin a nochtann seachtó nó ochtó faoin gcead dá n-ábhar dúinn. Ni éireofá tuirseach go deo de na haiku sin nach nochtann dúinn ach caoga nó seasca faoin gcead dá n-ábhar.' Agus dúirt Kuno Meyer go bhfuil sé sin comónta eadrainn, Seapánaigh agus Gaeil, is maith linn an rud leathráta. Is leor nod don eolach. Aigne an linbh:

nuair a taispeánadh bláth di 
d'oscail an naíonán 
a béal

Seifu-ni  (1731 -1814)
Cad a thit amach in Éirinn nuair a cailleadh Seifu-ni? Rugadh Thomas Davis. Rugadh Sean Pléimeann, faoina ndúradh
 'Don Ghaeilge thug sé grá a chroí, neart a mheanman, brí a intinne, fuinneamh a óige, dícheall a mheánaoise, searc a sheanaoise.' 
Gealtacht, ar ndóigh, is ea e grá rómhór a bheith agat don Ghaeilge agus maidir le searc a thabhairt don haiku Gaeilge, níl aon leigheas in aon chor air sin (nó má tá, ná lig le d'anáil é)!

agus an ghealach dhearg . . . 
cé leis í, 
a pháistí?

Ní dócha gur shamhlaigh Issa riamh go mbeadh spástaisteal ann. Freagra na ceiste thuas i gceann leathchéad bliain, b'fheidir - Virgin Media! Tá aigne an linbh iomlán. Tarlaionn scoilt in aigne an aosaigh agus mura bhfuil leigheas i ndán do, dearfaí faoin duine sin go bhfuil galar aigne aige. Tagaimid ar an iomláine sin, aigne neamh-scoilte an linbh, sa haiku - haiku a leamh agus a scríobh ar bhonn rialta. Breith ar eachtra nó neamh-eachtra éalaitheach éigin d'eachtrai iomadúla an lae, an rud ar a dtugtar an 'haiku moment', tá nithe spéisiúla le rá faoin méid sin go léir ag ar gcara thuasluaite, Kenneth Yasuda, Meiriceanach-Sheapanach. Cuireann sé síos ar an 'haiku moment', mar a leanas: 

'that moment of absolute intensity when the poet's grasp of his intuition is complete so that the image lives its own life . . .' 

Iontach! Tugtar gealtacht chomh maith ar an ngrá agus tá an-chuid tanka agus haiku a chuireann síos ar an ngrá. Cnuasach an-bhreá is ea Love Haiku le Patricia Donegan i gcomhar le Yoshi Ishibashi: 



contráth fómhair . . .
cathaoir aonair
don té nar tháinig fós
Akito Arima


póg mar chríoch
leis an scannán  . . .
casachtach thall is abhus
Hakyo Ishida



2022-11-10

Haiku agus Gealtachas - Cuid a Ceathair

Creideann beirt a bhfuil meas agam ar a dtuairimí i leith haiku go bhfuil 'an aigne uilíoch' sa haiku. Creidimse é sin chomh maith. (Is iad an bheirt sin na R. H. Blyth agus Peter Washington). Nach gcaithimid dul as ar meabhair, mar a dearfa, chun aigne uilíoch a bheith againn? Caithfidh, measaim. Ní féidir an dá thrá a fhreastal: fanacht laistigh den ghnáth-mheabhair nó bláthú san aigne uilíoch? Cé acu? 

Is dual don WASP an aigne uilíoch a sheachaint: b'fhearr leis an WASP a bheith ag plé le nithe saolta, le hábharachas, agus tacú leis an mbuanaíocht agus a fhios aige go bhfuil sé 'sábháilte', go seasann Críost leis, fiú agus gníomhartha impiriúla ar siúl aige. Ní gá do a aigne a fhairsingiú agus aigne uilíoch a bheith aige. Tá dogma aige. Is leor sin.

crainn silíní faoi bhláth . . .
dhá chos faoin éan 
ceithre chos faoin gcapall

Tá sé sin an-Zenúil ar fad. Onitsura (1661 -1738) a chum. Cad a tharla in Éirinn sa bhliain 1661 nuair a tháinig Onitsura ar an saol? Ghlac Coláiste na Tríonóide seilbh ar Leabhar Cheanannais. Cad a tharla in Éirinn sa bhliain 1738 nuair a cailleadh é? Rugadh Art Mac Cumhaigh agus cailleadh an Cearbhallánach. Is ait an mac an saol...

géimneach na bó 
sa bhóitheach . . . 
gealach cheobhránach 
Shiki 
an ghealach ar a teitheadh . . . 
braonta baistí fós 
ar na géaga 
Basho

Cé go mb'fheidir nach bhfaca Basho na braonta baistí sin ach o eireaball a shúil, braithim go bhfuil mar a bheadh stánadh síoraí ann, trataka nó 'yogic gaze'. Cuimhnigh ar an gcomhairle a chuir Basho ar a chuid deisceabal: 'Téigh go dtí an ghiúis ...' Go dtí an ghiúis leat, go dtí an bambú, i bhfocail eile, téigh asat féin, as do mheabhair, caol díreach go dtí an ghiúis.

muisiriúin shiitake ar díol 
i ngach siopa . . . 
an ghrian ag dul faoi.
Tenko Kawasaki (1927 - 2009)

Chloisfeá an tuairim uaireanta go bhfuil an domhan ar fad ar mire agus an chúis atá leis sin na go bhfuilimid imithe rófhada o fhréamhacha an dúlra, ón saol nádúrtha, bia nádúrtha agus mar sin de. Mar sin, má tá gealtacht éigin ag baint leis an haiku - agus tá - uaireanta tugann sé leigheas dúinn, frithnimh in aghaidh ghealtacht an tsaoil. Níl do dhochtúir teaghlaigh chun moladh duit muisiriúin shiitake a ghlacadh - ach d'fheadfa stuif níos measa na iad a thógaint.

Satailít an domhain seo i an ghealach agus samhlaítear gealtacht léi:

isteach sa scamall liom   . . .
bhraitheas gur ghlaoigh an ghealach
i m'ainm orm
Sumiko Ikeda

Dá ndearfá le do dhochtúir teaghlaigh go raibh an ghealach ag caint leat - agus d'ainm ar eolas aici - n'fheadar cad a dhéanfadh sé? Ní dócha go dtabharfadh Sé muisiriúin shiitake dhuit. 

tar éis dom an solas a mhúchadh
clúdaím mé féin 
le fuacht an fhómhair
Soya Kako


ligeas sraoth . . .
chailleas radharc
ar an bhfuiseog
Yayu
Yayu (1702 - 1783)



Nuair a cailleadh Yayu sa bhliain 1783, cad a bhí ag titim amach in Éirinn? Bunaíodh Banc na hÉireann, creid é nó na creid! Aon rud níos spéisiúla ná sin? Tá. Rugadh Amhlaoibh O Suilleabháin. 

lachain 
sa linn . . . 
easóg ag breathnú orthu 
Buson

Caithfear Buson a léamh . . .

ceobhrán is mion-fhearthainn
Fuji as radharc an lá ar fad . . . 
nach aoibhinn
Basho


Bíonn cinnteacht ag teastáil ón meabhair, meabhair an WASP ach go hairithe, cinnteacht a dhearbhaíonn na céadfaí. Tá a leithéid seo ann - cá bhfios dom? Feicim é, táim in ann lámh a leagan air, cloisim é, bolaím é, táim in ann é  a bhlaiseadh. Sin é  saol an haiku leis, nithe suntasacha inbhraite idir chamáin aige; ach ní ga do brath air sin. Braitheann an haiku ar instinn chomh maith. Baineann an haiku aoibhneas an domhain as nithe nach bhfuil ann, nó nithe nach follasach i gcónaí iad. Duine againn féin (más mian leat) ab é a an tEaspag Berkeley agus bheadh an Búdaíoch báúil lena theoiric nach ann don chruinne in aon chor. Deir an Búdaíoch gur 'folús is é a foirm, foirm is é a folús.' Thug Sasanach, an Dr Johnson, faoin easpag a bhréagnú, mar a thuairiscíonn Boswell. Tharla an eachtra seo tar éis dóibh teacht amach as séipéal, mionghné den scéal atá spéisiúil ann féin:

After we came out of the church, we stood talking for some time together of Bishop Berkeley's ingenious sophistry to prove the nonexistence of matter, and that every thing in the universe is merely ideal. I observed, that though we are satisfied his doctrine is not true, it is impossible to refute it. I never shall forget the alacrity with which Johnson answered, striking his foot with mighty force against a large stone, till he rebounded from it -- "I refute it thus."

Sin rud nach ndéanfadh Budaioch na file Zen-haiku go deo, cic láidir a tharraingt ar chloch mhór! 

Go deimhin, baineann gealtacht an haiku go láidir leis an Easpag Berkeley:



2022-11-09

haiku, muisiriúin agus ailse

 reishi horu kawara harukani kurekakari

beacáin bheannaithe
a lorg agam . . . 
dorchaíonn grinneall na habhann
Toto
searching
for sacred mushrooms . . .
the riverbed darkens 

Reishi a thugtar ar na muisiriúin draíochta a luaitear sa haiku seo. Tá siad in ainm is a bheith éifeachtach in aghaidh ailse:



2022-11-08

Haiku agus Gealtachas - Cuid a Trí

reonn an loch . . . 
spéir an lae inné
faoi ghlas ann 
Kazuyo Shimizu

 Tugann haiku léargas eile dúinn ar an saol. Gealtacht is ea e sa chiall go n-iompaítear ar dtuiscint bun os cionn, go minic. Nó feicimid an saol chomh soiléir sin gur geall le gealtacht é, dar linn, an radharc nua seo, an léargas nua seo! (Dáiríre, is gealtacht e an seandearcadh, an seanleargas, mar nach dearcadh na léargas iomlán e ach mar a bheadh radharc réamhcheaptha ann, radharc a chum an tsean-aigne má thuigeann tú leat mé!). 
 
 má tá cúinne ann 
 casfaidh sí . . . 
 snáthaid mhór 
 Yuko Masaki 
 
 
 An bhfuil gealtacht taobh thiar den haiku sin? Samhlaigh gur chuireas mo bhróg i mo bhéal agus gur thosnaios a cogaint. Dearfa gur duine le Dia mé mar nach ndéantar a leithéid de ghnáth. Anois, ní scríobhtar haiku ar nós haiku Masaki de ghnáth - ní san Iarthar ar aon nós - agus tá gealtacht éigin ann toisc e a bheith chomh neamhchoitianta sin. Aiteas éigin. Sin uile. Samhlaigh snáthaid mhór ag eitilt. Tá cúinne roimpi. Cad a dheineann sí? Casann sí, ar nDóigh. Mar a dhéanfadh inne againn, is dócha. Ach is beag duine againn a thabharfadh aon aird air sin gan trácht ar haiku a scríobh mar gheall air. 
 
 líomóid amháin ar an mbord . . . 
 bean an tí 
 as baile 
 Shun Ohki 
 
 
 Seoid, dar liom. 'Ní thuigim,' a déarfadh daoine airithe. Nó, rud níos measa: 'Níl bun na barr leis! Uachtar na íochtar!' Bhuel, seans nach bhfuil. Má tá bun agus barr uait, uachtar agus íochtar, tÚs agus deireadh etc., cad is féidir a rá? Buaileadh rud éigin isteach i d'intinn ar scoil, is e sin go gcaithfidh tÚs, lár agus críoch a bheith le gach rud. Má tá tú sásta leis sin, go breá. Mheasas-sa riamh nach raibh ann ach seafóid ghlan. Tús! Go bhfóire Dia orainn. 
 
 amuigh ar an teiscinn
 scamaill fhómhair 
 ag titim as a chéile 
 Takao Sugano 
 
 
 Foghlaimíonn an file haiku ón dúlra. Is minic 'kigo' aige, focal a chuireann séasúr i gcuimhne don léitheoir nó 'kidai', séasúr ar leith ina théama aige. An fómhar ata mar théama ag Sugano thuas. Chuaigh an Dao, Sinteo agus Búdachas i bhfeidhm ar stair an haiku agus tá éifeacht na gcóras smaointeoireachta sin le brath ar an dea-haiku i gcónaí. Bíonn scamaill ag titim as a cheile. Níl aon rud buan ag baint leo. Is maith leis an Iartharach (go hairithe an WASP) a shaol agus a thuairimí a bhuanú, a dhaingniú - seachas scaoileadh le gach aon ní. Muintir na Seapáine féin, ní gach duine acu ata in ann Conair an Haiku a leanúint. 
 
 Mar a deir Basho: 
an chonair seo/ níl  éinne a shiúl / deireadh an fhómhair 
 
 Ag caint ar Sinteo - d'fhogair na húdaráis Basho ina dhia, go hoifigiúil!

2022-11-07

Haiku agus Gealtachas - Cuid a Dó

Dís a ghabhann le chéile iad gealtacht agus filíocht. B'fhíor sin tráth den saol ach ní hamhlaidh atá inniu, faraor. Níl aon rian den ghealtacht ag baint leis an gcuid is mó den fhilíocht a sceitheann an tAnglasféar uaidh gach lá. Ceann de na cúiseanna a dtaitníonn haiku liom - haiku 'gendai' (nua-aimseartha) ach go háirithe - ná seo: lucht buile a chum!

as grian na maidine
sciurdann éan . . .
fuacht

Kanabun Katou

Tá seanfhocal sa Ghaeilge, Sciurdann éan as gach ealta. Filí haiku , ní fhanann said leis an ealta, leis an tréad, leis an treibh. Imíonn siad le haer an tsaoil. Níl aon rogha acu.

capall gorm
a thit  . . .
mí na Nollag

Tohta Kaneko  (1919 -2018)

Is maith leis an dath gorm de reir dealraimh:

    an crann plumaí faoi bhláth -
    siorcanna gorma tagtha isteach
    sa ghairdín
Nach fadsaolach iad cuid de na haijin Sheapánacha (filí haiku ) ! An dtuigimse na haiku thuas? An dtuigeann tusa iad? An dtuigeann éinne againn aon rud? An dtuigimse cad is capall ann? Rós? An ghealach? Siorc? Pluma? Ní thuigim. An WASP (White Anglo-Saxon Protestant) a chaithfidh gach rud a thuiscint. Ní bhraithim go bhfuil an brú céanna ar an nGael chun rudaí a thuiscint cé go bhfuil an WASP-sféar ar a mhíle dícheall le cúpla céad bliain anuas ag iarraidh WASPanna a dhéanamh dínn. Gach duine againn. Ní ghéillfeadsa don WASPachas go deo. Frithnimh an-éifeachtach in aghaidh an WASPachais is ea haiku.

Ar ndóigh, uaireanta bíonn coincheap nó smaoineamh éigin chomh haduain sin go gceapaimid nach bhfuil ciall ar bith leis - agus an haiku a bheadh againne mar shampla den ghealtacht seo a luaim, bheadh sé breá stuama mar haiku don té a thuigfeadh ná paraiméadair chultúrtha.

Rud nach mbaineann le filíocht de ghnáth is ea 'kigo', focal a léiríonn an séasúr
Braithfidh sí an 'yuzame'
 ar ball, an creatúr!

inar cumadh an haiku. 'Kigo' a chuireann an geimhreadh in iúl is ea an focal 'yuzame'. Níl aon fhocal Gaeilge ná Béarla ann a sheasann don fhocal 'yuzame'. Ní mór duit frasa a úsáid chun an focal a 'aistriú': 'fuacht a bhraithfeá tar éis teacht amach as an bhfolcadán.' Is é an chéad fhocal é sa haiku seo de chuid Daisuke Ikoma: 
yuzame shite karada no nako ni itarikeri 
braithim fuacht 
t'réis folcadh a ghlacadh . . . 
istigh i mo cholainn atáim 

Ní as a mheabhair atá an scríbhneoir ach istigh ina cholainn!. 

2022-11-06

Haiku agus Gealtachas : Cuid a hAon

Kijo Murakami
tine chnámh a lasadh agam . . . 
i gcúinne den chruinne 
atáim 

Kirin Nishimura 

an chúis a bhfuilim beo - 
chun cluas a thabhairt 
don fhuarán geimhridh 
Hisako Sugiyama 

An duine le Dia é an file haiku? An haiku seo a leanas, cuir i gcás, an duine normálta a scríobhfadh a leithéid? 

seangán sa gheimhreadh 
siúlann sé leis 
gan áit aige chun bás a fháil 

Kijo Murakami (1865 - 1938) 

Caithfidh an file haiku a bheith ina ghealt, dar le Hiroaki Sato sa leabhar On Haiku (New Directions Books 2018): 

"The original word for what's given as 'a poetic turn of mind' is furyu, literally 'wind flow' - an expression that can't be translated to anyone's satisfaction. It refers to a liking for things somewhat unwordly or transcendental or the object of that inclination, such as poetry. Among its synonyms is fuga, which carries a greater dose of 'elegance' or 'refinement' Another synonym, fukyo, suggests 'poetic dementia'." 

Aithníonn an file haiku gur gealt nó leathghealt is ea e mar go gcuireann an domhan mór in iúl do nach bhfuil a iompar nó a chaint, abraimis, ag teacht le rialacha na sibhialtachta, mar dhea:

 ardaím bona mo chóta/ níl glactha ag an saol mór/ liom 
Shuson Kato (1905 - 1993)

2022-11-05

Haiku le Issa ón mbliain 1814

 


cuaráin tuí ar díol
ar crochadh den ghiúis  . . .
uisce glan os cionn caonaigh

.売わらぢ松につるして苔清水

uri waraji matsu ni tsuru shite koke shimizu


2022-11-04

Micreascóp

cé atá in ann é a dhéanamh . . .
féachaint isteach i gcroí
duine eile
who can do it . . .
who can look into the heart
of another
ποιος μπορεί ...
ποιος να δει μες στην καρδιά
ενός άλλου

Sarah Thilykou a dhein an leagan Greigise