Corr Mhóna

I lom an gheimhridh
is an solas ag gabháil as
go luath, amanta,

cuireann corr mhóna
spréach thine sa tráthnóna
lena scréach lasánta.

Cathal Ó Searcaigh

Grey Heron

In the dead of winter
light is early
leaving the sky

sometimes a grey heron
puts a spark in the gloaming
with an impassioned cry

Trans. Gabriel Rosenstock

Γέρος ερωδιός

Στην καρδιά του χειμώνα
το φως νωρίς
αφήνει τον ουρανό

κάποτε ένας γέρος ερωδιός
δίνει μια σπίθα στη δύση
μαζί με μια παθιασμένη κραυγή

Leagan Gréigise: Sarah Thilykou

The Day After Fidel Castro Died, readings and discussion

Dán le Cathal Ó Searcaigh, traschruthaithe ag Gabriel

The Berry Hollow of Lag na Sméar

Here are blackberries
   in seductive clusters
    in heavy tresses

Numberless berries
   soaked in the earth’s blood
    and fired by the sun

The neat produce of tangled briars;
   soft juice of autumnal days
    wayside banquet

There they hang, full of lure
   blushing purple –
    a generous spread

My passions are aroused
   and prick me as they like
    I must have them

Wild and bloodthirsty
   a matter of life and death
    each juicy mouthful

I cannot overcome their charms!
    every year I plunge my fangs
     into their pulsing veins

Their sweet soft bloodiness.
   To pass them by
    without tasting them

Would send me into paroxysms
   of starvation.
    Delicious, swollen, lascivious

I fondle them
   in the palm of my hand.
   Demon of Gluttony am I

The vampire
    that licks their pulchritude
     with blood-smeared tongue

And how miserable I am
   when their sheen is gone
    when old age disfigures them

As November drags on
    the fairy people do their business
     and the bushes stink to the high heavens
   
   

Here'r bleckberries
in radgie boorachs
in wechty pleats

Coontless berries
drookit i the yirth's bluid
an stokit bi the sin

The jimp ootcome o taigilt breers;
the saft bree o hairst days
hedgeraw bellyrive

Thayr they hing, ticein
a purpie beamer -
a hertie spreed

Ma ire's raisit
an fir aw thair jags
a maun hae thaim

Wud an bluidthristy
a maitter o life an daith
Ilk sappie moufou

A cannae owercum thair chairms!
ilka year a breinge ma fangs
intae thair thrabbin veins

Thair douche saft bluidiness.
tae gang by wi'oot
preein thaim

Wad gar me kink
wi stervation.
Deleecious, bowdent, randy

A daut thaim
i ma loof.
Gurliewhirkie o Gutsiness am a

The vampire
thit slaiks thair bonnieness
wi bluid-clairtit tung

Hou soor-lik am a
whan thair sheen's gane
whan eild spyles thaim

As november draws in
the brounies dae thair wark
syne the busses reek tae heich heiven

Leagan Béarla na hAlban: John McDonald

 

Dhá dhán le Cathal Ó Searcaigh, trascruthaithe

Sunday in Mín a'Lea, Sunday in Gaza

A gentle Sunday
in Min ’a Leá
I’m unperturbed
in the garden
my counterpart in Gaza
running out of breath
pleading
to escape
the next missile attack
the fallout of explosions.

A soft slow sleepy Sunday
in Min ’a Leá
night will fall into silence
a moon will rise
relaxing in the air
but in Gaza
the sky will ignite
in burning flames
houses will crumble
bones shatter.

On this quiet Sunday
in Min ’a Leá
how easy it is
to mourn Gaza
as I sit in the garden
comfortably
enjoying the scent
of newly cut grass                 
not a care in the world
but the making of a poem.

Not a care in the world
but the making of a poem?

[Traschruthaithe i mBéarla ag Gabriel Rosenstock]

To Mohammed Abu Khdeir

- A Palestinian boy burnt alive in the woods outside Jerusalem

Your little shapely-carved faced
bony as a bird’s;
a green linnet or dove.

Light-footed as a gust of breeze
and lithe, supple
as a sally rod.

That morning, like other days,
you delighted your father and mother
with your blossoming smile

Before setting off for the mosque
to perform your rituals,
the kneeling and bowing required by the Book.

But, dear one, they whisked you away
to the woods; bloodthirsty delinquents
reared on the testament of revenge

To pay for the youths of their own race
treacherously murdered, they sought what was theirs.
You were condemned, dear heart, on the altar of blood.

I see you with your youthful locks flowing,
flames engulfing your limbs,
your sixteen years of loveliness in torment.

Your innards explode
like acorns,  sinews
ripped apart as they burn you alive.

The Sacred Books are wilting,
bent low in shame,
the words of the prophets splattered and stained with your blood.

Today the world is blanched, morning
is a grey dove, I hear the savage moan
of your blood, in Palestine of many a weary heart.

Mohammed Abu Khdeir, every letter
of your name, sweet innocent child,
cries out forever in the congealed alphabet of pain.

[Traschruthaithe i mBéarla ag Gabriel Rosenstock]

Seoladh: An Bhé Ghlas

Ba mhór againn do chuideachta nuair a sheolfaidh an Dr Caoimhín Mac Giolla Léith

An Bhé Ghlas

le Cathal Ó Searcaigh

6.30in Dé Máirt 10 Samhain
Books Upstairs,
17 Sráid D'Olier, BÁC 2.

Fáilte roimh chách
Leabhar Breac, Indreabhán, Co. na Gaillimhe
091 593592
www.leabharbreac.com

Cuireadh: Seoladh "An Fear Glas" 4 Nollaig @ 18:30

Tugann Arlen House agus Gaelchultúr caoinchuireadh duit chun an bailiúchán mór dátheangach An Fear Glas ¦ The Green Man le Cathal Ó Searcaigh a cheiliúradh inár dteannta. Maisithe ag Pauline Bewick An mheitheal aistritheoirí: Paddy Bushe, Gabriel Rosenstock agus Frank Sewell

Aíonna speisialta: Nuala Ní Dhomhnaill agus Brian Kennedy 

 

Gaelchultúr, 
11 Sráid an Chláraigh, 
BÁC 2
http://www.gaelchultur.com/
Déardaoin 4 Nollaig 6.30

Fáilte roimh chách


Alan Hayes
Foilsitheoir
ARLEN HOUSE

086 8207617
arlenhouse.blogspot.com

Ar an lá seo Márta 26

Ar an lá seo Márta 26, 1892, cailleadh Walt Whitman.

Dán ómóis dó scríofa ag Cathal Ó Searcaigh, mórfhile ag caint le mórfhile. Is féidir an bundán éachtach a léamh sa leabhar An tAm Marfach ina Mairimid (Arlen House 2010):

To Walt Whitman

for Adil Aouji

As usual, Walt, here I am reading your litany of joy as the grass makes an appearance in Mín a’ Leá.
A shower of rain spurting growth, your words bring the hues and urgency of spring flowing through my imagination.
I can hear your gentle laughter behind the words as I utter your love poems. You need but beckon: what I wouldn’t give to be in your arms. I’m not saying we are blood relations, but we are linked by craft and by leanings.
Brother, give me your hand, tramp of the road, and we will take words on a walk, with an agile leap of the mind, let’s take the air, you take the high road and I’ll take the low road and the poem between us.
Brother give me your hand. We’ll roam over the vast range of your contemplation and cross the mighty flood of your thought. Out there in the sunny booley of your hope, we’ll stretch our limbs awhile in comfort. Let’s take the luscious juices from the sun.
Out there in the purple evening of the hills, dear one, we’ll discover the America of our desires.

II

Poet of vision, poet of prophecy, green omniscient poet, your campfire illumines eternity.
Poetry for you had no boundaries. You were drawn to immensity.
You beheld the spirit’s playful spume in oceans, the spill of a boy’s seed on starstruck autumn nights.
Beloved god that needed no theology.
Poet of homage. Poet of streaming expansiveness. You honoured the great-hearted order of the cosmos. You could feel the living pulse that nurtured the blade of grass, that conducted the cycle of the spheres. Nothing was too big or too small for your canticle of creation.
You were at home in each limb of the dancing universe.
Your imagination took a seven-league leap from one world to the next. Your poem made safe the path to the abyss.
Your book is as humble as ditch grass, as ambitious as the swell of the sea.
It is my scripture of delight, gospel of joy, full-throated choir, book of wisdom.

III

Your company lifts my heart, Walt, as I run the gauntlet, as blows are struck. The mills of life grind rough and smooth.
Nor was your own life a bed of roses. You had your detractors in their hundreds. And like myself, the love of young men brought you down.
They bad-mouthed you, the evil-hearted ones, proclaiming your poems – your poems exuding grace – were nothing but line after line of vice and temptation.
But you never betrayed your own word. You, the kind-hearted one who couldn’t harm a midge, you gave it to them well and good in words of poetry. The wild scream that challenged them in hymns of love. The love that could not speak its name uttered itself in fountains of grace.
Poet all-powerful, caress me now in the sacred bosom of your words.
Protect me from evil detractors, the pigeon-hearted and the righteous, the scary whited sepulchures.
Protect me, Walt, from the gang that tried to take your name away from you. They and their kin are still creating mischief.
Free me from the daughters of treachery and the sons of trickery whose perverted ways have coated my tongue with their scum so that it is hard for me now to raise my voice in the bardic company where I belong.
Give me your gift, Walt, to give every word its true weight, and may every verb strike home so that the barkings of  malefactors are rammed back down their throats.

IV

I am reading your litany of delight as grass peeps out in Mín ’a Leá and you, brother, buried in Camden.
But your poem is hale and hearty, voice of spring rising in the green leaves of your humanity.
The world is full of exasperation and malice, and warring factions fill the earth and skies. Factions of faith, tribes of terror!
You saw more than enough of battle gore, Walt, as you nursed soldiers in their final throes, in the bloody years of civil war.
You were reminded, more than ever, as you carried out the corporal works of mercy, that our lot was useless unless we showed what it is to be good neighbours with everyone from Brooklyn to Ballybuddy.
A world of exasperation and malice, Walt, but inspired by your poem I look to the peeping grass; tender grass of brotherhood; rough grass of prophecy; ditch grass of integrity; fragrant grass of truth.
I read your litany of delight, a bad moon on the rise, the bones of the old world have become stale, a new age of misery about to be born. And yet, Walt, lovable brother, you forged a fire that brightens my life tonight. Even now, its glow is palpable.
Your book is the green sod on which I stand alone.

Ar an lá seo, 15 Eanáir

Ar an lá seo, 15 Eanáir, 1891, rugadh Osip Mandelstam (О́сип Эми́льевич Мандельшта́м,), file Rúiseach. Dán le Cathal Ó Searcaigh is ea Mandelstam ar Leabaidh a Bháis. Is féidir an bundán a léamh sa leabhar Na Saighneáin (Arlen House, 2014): Mandelstam on his Deathbed I challenged the mob that dismissed poetry as a feckless hobby I spoke of things forbidden to be told in this time of infamy Stalin, czar of horror, drew my blood for exposing his twisted ways But from my death wounds words will flow in a spate of truth to damn him for all eternity. I challenged the tyrant that suppressed my writings. My songs will be sung when he lies dumb in the earth.

Dán & Aistriúchán/ Poem & Translation

NOLLAIG

Tá na fámairí imithe i gcéin,
an chuach agus an traonach
imithe ó dheas chuig an teas
ach tá tusa anseo go fóill,
a spideoigín, ag déanamh ceoil
ar thairseach lom na Nollag.
Tá mise agus tusa linn féin
ag canadh go teasaí amhráin
bheaga bhroinndearga uchtaigh,
a choinníonn caor sa chroí
i ndúlaíocht seo an gheimhridh.

CATHAL Ó SEARCAIGH (Gúrú i gClúidíní, CIC, 2006)

DECEMBER

Summer visitors have gone away
the cuckoo and the corncrake
southwards flown to warmer climes
but you, dear one, have stayed behind,
little robin, chirping
on December’s  threshold bare.
All alone the two of us here
singing songs lustily
red-breasted songs defying doom –
a sod aflame in the heart
of wintry gloom.

The Melancholic Woman Speaks of the Fairies

by Cathal Ó Searcaigh

Original Title:
 Bean a bhfuil an Galar Dubhach Uirthi ag Caint ar na Sióga

In the terrible mountainy loneliness
between Mín na nGall
and Mín na Craoibhe
over from the pathway to the bog
all the way up Malaidh Dhubh
as far as the waters known as Loch na Cuiscrí
there’s a forbidden place where airy gentry reside
in all their finery.

But since they have lost their sway
in territories above ground
they have gone from the sight of men
live out their eternal days in obscurity
between two shades of light
in hideaways
and nooks among whispering lakelets.

And sometimes a fairy blast
will come along and, skipping over its head,
carry with it tufts of heather
down from that yellowing place that leads to Fána Buí
and the excitable fairy folk make a headlong dash
straight out of their enchanted fort:
God bless me now and save me for ever
and let them not sweep me away.

In this hollow where I live
Between Mín na nGall and Mín na Craoibhe
All the townlands are blighted, each one,
enclosed fields break out in a rash
trees cough a choking sound
stone walls creak with arthritis
houses have lost their memory.

Last night as I walked in darkness
in search of some comfort along the way
I lost my bearings
having trodden on the sod of confusion
between Mín na nGall and Mín na Craoibhe.
I immediately put my coat on back to front
and when I got to Loch na Cuiscrí
I refused mouth-watering food
from a radiant young man.

©The original poem in Aimsir Ársa (Arlen House 2013)

Dhá dhán le Cathal Ó Searcaigh (English versions Gabriel Rosenstock)

BENFEITA, AN PHORTAINGÉIL

Anseo tá mé faoi gheasa ag an tsolas ghlé
a thig chugainn ó ardaibh gorma na spéire
chomh grástúil, dea-chumtha le haingeal ón tseanré.

Suíonn sé seal ar dhronn dearg na ndíonta
go dtí go bhfaigheann sé a anáil ar ais
i ndiaidh a thriallta fada thar achar na gcianta.

Go ciúin tumann sé san abhainn, a cholainn ríoga
ag spréacharnaigh roimhe agus ina dhiaidh;
niamhraíonn sé an t-uisce lena ghéaga diaga.

Déanann sé croí isteach le seantithe aoldaite na háite,
á gcuachadh is á muirniú sa chruth
go dtig gnaoi na gile i ngach gnúis a bhí breoite.

Spréann sé a thíolacthaí fáis go fial is go flaithiúil
i measc na n-ológ, na gcaora fíniúna, na bplumaí.
Cuireann sé luisne ghréine i gcneas na ngairdíní cúil.

Le teacht na hoíche cuachann sé suas i mbaclainn ghlas
na gcrann agus téann a chodladh go sochmaí,
bogcheol na bhfeithidí á thionlacan go deas.

Eisean mo chumann is mo ghrá geal, mo leannán aerga,
a thógann mo chroí le gach timpeallú gréine,
iontaoibh agam as a ghné, as a mhéin mhaorga.

Is beidh cumhaidh orm ina dhiaidh is mé ag scaradh leis go deo,
eisean a chlúdaigh mé go dlúth le laetha geala a ghrá
óir tá sé daite domh pilleadh abhaile ar bhailte beaga dorcha an cheo

 

BENFEITA, PORTUGAL

Here the brightness of sunlight commands me
streaming down from the blue hillocks of the sky –
the grace and shapeliness of angels from an age gone by.

It sits awhile on humpy red roofs
until it catches its breath once more
after its long journey to earth’s shore.

It quietly dips in the river, its regal body –
glistening all over – sings,
and the waters are beatified by its limbs.

It befriends the old lime-washed houses,
nestling among them with an embrace –
see now the vigour where once was a sickly face.

All of its bountiful gifts it spreads evenly, generously,
among olives, grapes and plums; all the while
back gardens are wreathed in a heavenly smile.

When night falls it curls up in the green lap
of trees and slumbers peacefully alone
nodding off to a gentle insect drone.

My love for ever, my fairy wooer
capturing my heart in gold and green
how I trust each glowing atom, your stately mien.

And oh how I shall miss you when I go –
for with honey I have been kissed –
bound once more for the foggy isle of mist!

NA BAILTE BÁNAITHE

(Do Eoin Mac Lochlainn)

Tráthnóna idir an dá sholas
tchím iad ag taibhsiú chugam
as ceo folaigh na nglúnta.

Mo sheanathair, muintir
mo mhuintire, tchím iad
ag obair amuigh faoin spéir,

Na fir ag buain i gcuibhrinn
nach bhfuil ann níos mó,
na mná ag blí na mbó

I mbuaile gréine na Míne
na páistí ag déanamh folachán
i measc stucaí agus síogán.

Fad m’amhairc uaim
tchím slua dea-bheo na marbh
ag tionól ar na seanfhóid

I mbailte beaga bánaithe
na mbunchnoc, i Mín na bPoll,
i bProchlais, i Mín na gCopóg.

Glúin ar ghlúin, amharc súl
de dhaoine ag siúl go réidh
as Mín m’aislinge, gach glúin i gcré.

Cumaidh orthu i ndiaidh na háite
a ghnáthaigh siad, na bailte seo
ar chaith siad a ré leo.

A gcoiscéim chomh ciúin
leis an oíche ag titim
is iad ar a mbealach ’na bhaile,

Cuing rúin orthu choíche
i ndiaidh na réigiúin a shiúl
ó Mhín na mBeo go Mín na Marbh

Deserted Townlands

(for Eoin Mac Lochlainn)

Evening between two lights
they loom before me
out of the mist that veils generations.

My grandfather, my people’s
people, I see them
toiling beneath the sky,

Men reaping in fields of oats
that have long since vanished,
women milking cows

In the sunny booley of Mín
children play hide-and-go-seek
among stooks and sheaves.

As far as the eye can see
the goodly living dead
have all gathered on the old sod,

In the small deserted townlands
of the foothills, in Mín na bPoll,
in Prochlais, in Mín na gCopóg.

Generation after generation, as many
as fill the eye solemnly stride
out of a visionary Mín, and all in the grave.

They pine for old haunts
these townlands
where, day in day out, they toiled.

As quiet as night descending
their footfall
wending their way home

bound to secrecy forever
having wandered the pastures
of the living and the dead.

Sióga, Filí, Gaeil agus Mionlaigh eile nach iad

Aimsir Ársa
Cathal Ó Searcaigh
Arlen House a d’fhoilsigh
Ian Joyce a mhaisigh
ISBN 978 -1- 85132-046-2

Bhrisfeadh sé éinne eile, an scannán a deineadh faoin Searcach agus go grod ina dhiaidh sin géarleanúint ghraosta na meán lathaí, na doirse go léir a dúnadh de phlab air . . . ach is amhlaidh atá an Searcach agus a shaothar níos tathagaí ná riamh i bhfianaise na sárleabhar a tháinig óna pheann le tamall de bhlianta anuas, Gúrú i gClúidíní (CIC 2006), na cuimhní cinn Light on Distant Hills (Simon & Schuster, 2009) agus an dá chnuasach filíochta a d’fhoilsigh Arlen House, An tAm Marfach ina Mairimid (2011) agus Aimsir Ársa (2013). Is ar Aimsir Ársa a bheidh mé ag díriú san aiste seo.

Mar chosaint ar an ionsaí a deineadh ar a cháil, d’fhéadfá a rá gur chúb an Searcach isteach ann féin ach ní teitheadh ab ea é sin ach a anam is a dhúchas mar fhile agus mar Ghael a athaimsiú agus a athmhúnlú. Sa leabhar seo tá toradh ealaíonta a fhéintaighde á roinnt aige linn go fial. Thréig daoine áirithe é ach má thréig, féach! –  as duibheagán an ama agus an spáis, chruinnigh a chairde go léir timpeall air. Agus cé hiad sin, a deir tú? Lí Pó, cuir i gcás. Nach caoin cairdiúil an comhrá seo eatarthu:

Tá mé san aois sin anois,
ré na seanaoise
go dtig liom mo chomhrá
a dhéanamh leatsa, a mhian,
thar dhuibheagán na gcianta …

Mé i mo shuí ag ól fíona
amuigh faoin spéir
oíche shoiléir i dtús an fhómhair –
do leabhar os mo chomhair …

(as Labhraim le Lí Pó)

Binneas! Milseacht! Séimhe na Sean-Síneach, draíocht an Dao. Fíon seachas fínéagar. Fíon na filíochta. Milseacht a fáisceadh as fulaingt. Lí Pó (no Lí Bai) agus  Gúrú na gCnoc, mórfhilí i gcuideachta a chéile agus is mór an phribhléid dúinne cúléisteacht a dhéanamh ar a n-allagar neamhaí. Is maith a thuig Lí Pó ‘saol na trioblóide, saol na brionglóide’.

Ní hé seo an chéad uair don Searcach filí ón anallód a ghairm chuige féin as aer. Is cuimhin liom go maith i gcomhluadar Óivid é, nuair a chéadbhraith Cathal ar deoraíocht ina thír féin é. Tarlaíonn sé. Tarlaíonn a leithéid d’fhilí. Níl le déanamh ach breith ar an bpeann agus an bheatha a mhóramh:

Móraim an bláth seo
a bhláthaíonn i bpian
i dtalamh righin mo ghairdín
is a thugann a aghaidh
go lúcháireach ar an ghrian . . .

( as Lus na Gréine)

An bheatha a mhóramh, an ghrian a mhóramh, an solas a mhóramh, an teanga a mhóramh, an grá a mhóramh. Níl éinne níos fearr chuige:

Ní san aigne amháin
atá do chuimhne i dtaisce
ach ar fud fad mo cholainne …

Déarfadh daoine áirithe, b’fhéidir, i ndiaidh ar tharla dó, gur cheart dó a chlab a dhúnadh anois agus gan a bheith ag scríobh faoi bhuachaillí a thuilleadh. Fastaoim! Ligean do scannán é a chur ina thost, ab ea? Ligean d’iriseoirí is lucht biadáin é a chloí? Tá dánta ómóis anseo aige faoi Éireannaigh cháiliúla ar homaighnéasaigh iad, Mícheál Mac Liammóir agus Ruairí Mac Asmaint [recte Mac Easmainn], abair. Tuigimis an méid seo: guth dochloíte é guth an tSearcaigh, guth seo a ghairme is a anama, guth síoraí, guth na filíochta, guth na Gaeilge, guth na fírinne, guth na háilleachta. Tá daoine ann a chuirfeadh ainm Chathail in áit Antinous sa dán aige den teideal sin:

Antinous na hÁilleachta! Antinous na Grástúlachta!
Sa cháil sin buan beo a bheas sé anois agus go deo.
Sa staid dhiaga úd, fiú mura bhfuil ann ach samhail,
buanóidh sé ar feadh na síoraíochta
ionas nach dtig leis an bhás, fiú amháin, díobháil
a dhéanamh dó nó a chur ó dhealramh . . .

Sea, is saghas déithe iad na mórfhilí, gan amhras. (Sa bhliain 1793 d’fhógair creideamh dúchasach na Seapáine, Sinteo, an máistir haiku Basho ina dhia).

 Ní milseacht agus móramh ar fad é Aimsir Ársa, áfach. Seachain fíoch an fhile! (Léigh an dán ar lch 30-31). Filleann an feall. Tríd is tríd, áfach, an móramh seachas an cáineadh an nóta is treise in Aimsir Ársa. Agus tá tréith eile fós ann, is é sin sceitsí iontacha á dtarraingt aige den áit ina bhfuil sé ag cur faoi agus tochailt déanta aige go dtí an gheografaíocht shíceach, i bhfocail eile an leibhéal sin den tírdhreach nach nochtar don chuairteoir lae, Éire mar a fheictear do leithéidí Michael Dames í in Mythic Ireland, cuir i gcás, an Éire sin a bhfuair John Moriarty spléachadh uirthi, deinim amach, an Éire sin dá mbeadh sí feicthe ar feadh nóiméid ag forbrórí is ag baincéirí go mb’fhéidir nach mbeadh sí leonta acu mar atá.  

    Na Bailte Bánaithe an teideal atá ar an dara cuid den leabhar seo agus tá a fhios agam ó bheith ag caint le roinnt de mo chomhfhilí gurb iad na dánta seo is mó a rachaidh i bhfeidhm ar go leor léitheoirí. Nach bhfuil leath na tíre bánaithe – arís! Dúirt mé i dtosach na haiste seo gur fhill Cathal ar a fhréamhacha sa leabhar seo chun uchtach agus cothú a lorg, rud a dhein, ach is dánta coscracha iad na dánta sa rannóg seo agus meabhraíonn siad dúinn go bhfuil teipthe ag an Stát seo an Ghaeltacht agus an teanga a chosaint mar is ceart. An cumha atá sna dánta seo, is maith mar a thuigfeadh Lí Pó, Dú Fú agus filí eile ón Ríora T’ang é agus seans maith gurb iad Sínigh na ré órga sin a spreag an Searcach chun súil chumhach a chaitheamh ar a chomharsanacht féin:

Tráthnóna idir an dá sholas
tchím iad ag taibhsiú chugam
as ceo folaigh na nglúnta.

Mo sheanathair, muintir
mo mhuintire, tchím iad
ag obair amuigh faoin spéir,

na fir ag buain i gcuibhrinn
nach bhfuil ann níos mó,
na mná ag blí na mbó

i mbuaile gréine na Míne
na páistí ag déanamh folachán
i measc stucaí agus síogán ….

(as Na Bailte Bánaithe)

Dán máistriúil amach is amach is ea Na Bailte Bánaithe, é ina cheithre chuid. Tá na Gaeil in ann an cumha a láimhseáil, mise á rá leat (pace Hallaig le Somhairle Mac Gill-Eathain). Ní bheadh Sasanach in ann é a dhéanamh chomh maith céanna. Ní bheadh an teanga aige chuige, ar ndóigh. Cloisimse ceol osnádúrtha sna línte thuas agus sin an chúis is mó go seasann Cathal amach mar dhuine de mhórfhilí an domhain – a chluas is a chroí ag teacht le chéile go feillbhinn. Tá an ceangal sin briste i gcás a lán lán d’fhilí an domhain ‘fhorbartha’ agus an pobal tar éis iad a thréigean dá dheasca sin. 

Má tháinig Lí Pó agus Óivid i gcabhair air, níor lig a sheanmhuintir síos é ach an oiread:

Le gach anáil dá dtarraingim
mothaím ag éirí iad ina nduine
is ina nduine as mínte m’aigne …

Ach, ar ndóigh, níor lean Cathal béasa a shinsir agus sa mhachnamh macánta a dhéanann sé ar a chás, admhaíonn sé nach bhfuil sé in ann iad a leanúint:

mise nár thóg claí, nár threabh gort,
nár ghin mac nó iníon dár ndúchas,
dár gcineál. Is bocht liom mo chás

iad a fhágáil anois gan oidhre óg
is fód mo dhúchais ag gabháil seasc
i Mín na bPoll, i bProchlais is i Mín na gCopóg …

Bhí sé riamh in ann leas aoibhinn a bhaint as logainmneacha, mar is eol dúinn, ach anois is cuid de liodán éifeachtach bróin iad na hainmneacha céanna. Smaoinigh ar an dochar uafásach a dhein galldú na logainmneacha in Éirinn agus smaoinigh go bhfuil an galldú sin ag tarlú i gcónaí; cuir tú féin i mbróga an fhile anois agus é ag éisteacht leis na fámairí sa dúiche aige, iad

                                            

Ag déanamh iontais
den tsleán, den speal, den tseisreach.

Iad ag béarlóireacht
go teanntásach,

beag beann ar gheaftaí,
beag beann ar Ghaeilic.

 Cogadh an teideal atá ar an tríú rannóg den leabhar fíorshuaithinseach seo ina leathann Cathal a chanbhás amach chun cur síos a dhéanamh ar staid fhuilteach an domhain faoi láthair. Sé chuid atá sa dán corraitheach Cailín, Cúig Bliana Déag, as Baghdad ag Inse a Scéil agus ba mhaith an cleas é an cogadh a fheiceáil trí shúile déagóra. Nár bhreá leat cailíní scoile na hÉireann a shamhlú agus an dán éachtach sin á léamh acu, nó, go deimhin, cailíní ar fud an domhain agus an port seo ag gach duine acu i ndiaidh a léite dóibh, nach bpósfadh siad fear troda go deo. Chuirfeadh sé sin stop le cogadh, stop gairid ar aon nós. Ní inniu ná inné a thosaigh an chogaíocht agus tagraíonn ár gcairde, filí an Ríora T’ang, go minic di – ‘gorm é deatach an chogaidh, bán iad cnámha an duine,’ a deir Dú Fú.

An Saol Eile a thugann sé ar an gceathrú cuid den leabhar seo agus éinne a léigh a chuimhní cinn, tuigfidh sé gur saineolaí ar an saol eile ab ea a mháthair. Níor bhuaileas léi ach uair amháin; b’fhéidir go ndéanfaidh mé comhrá ceart léi lá breá éigin amach anseo, beannacht Dé léi agus beannachtaí na sióg:

Ó chaill siad a dtiarnas
os cionn talaimh
tá siad dulta ó shúil
an daonnaí, ina gcónaí
ansiúd ar an uaigneas
idir an dá sholas
ina ndúnáras rúin
i lúb na locha …

(as Bean a bhFuil an Galar Dubhach Uirthi ag Caint ar na Sióga)

Táid ann ar ndóigh agus go rábach, na daoine maithe, agus ní bhainfinnse dá gcáil go deo ach i gcomhthéacs an leabhair seo d’fhéadfá a mhaíomh go seasann siad do mhionlach ar bith, filí, homaighnéasaigh, Gaeil. Murach go rabhadar róchliste dó mar shlua sí, is dócha go mbeidís carntha i sluachampa géibhinn fadó ag Hitler!

     An cúigiú cuid den leabhar seo, An tEaragal, is dán fada é ina chúig chuid is fiche, an paeón is breátha ar fad, is dócha, i nuafhilíocht na Gaeilge. Tá an tseanphágántacht linn i gcónaí, buíochas mór le Dia na Glóire:

Ár gcuradh réidh,
sciath ghealaí i do dheis
sleá gréine i do chlé.

I do cholgsheasamh
agus faoi riastradh,
ní baol dúinn an anachain,

Agus tú sa bhearna bhaoil,
a fhir ghnímh,
a Mhic an Eargail . . .

                                  

Fógra: an chéad opera comhaimseartha Gaeilge

Cá bhfuil an Searcach?

Tá sé amuigh! The Oxford Handbook of Modern Irish Poetry. £90. 25 (Sterling) a chosnóidh sé ort. Agus níl Cathal Ó Searcaigh ann. Is féidir scrolláil síos sa nasc atá leis seo agus feicfidh tú nach bhfuil aon rian de ann! Pé rud a tharla dhó. Fuadach ab ea? Bhuel, nár fuadaíodh a mháthair fadó? Is leagan giorraithe an méid seo a leanas den aiste a scríobh Gabriel faoin bhfuadach sin:

---

Níl a fhios agam cén Ghaeilge atá ar ‘alien abduction’. Fuadach eachtardhomhandach, ab ea? N’fheadar an dtarlaíonn a leithéid in aon chor nó an samhlaíocht ar fad é? Go maithe Dia dhom é ach nár bhreá leat dá bhfuadódh na heachtardhomhandaigh cuid de dhomhandaigh Dháil Éireann agus an tSeanaid. B’fhéidir go bhfoghlaimeodh an dream seo againne cleas nó dhó ó na spásairí chun sinn a tharraingt as an abar ina bhfuilimid. Déarfadh síciatraithe gur dócha gur scitsifréine nó hipearmáine nó galar intinne éigin a bhí ar mháthair Chathail Uí Shearcaigh, bean a chaith a lán ama i measc na sióg, más fíor di féin. Rith sé liomsa gur fuadach eachtardhomhandach a tharla di. An cuntas a fhaighimid ar mháthair an fhile an chuid is corraithí dá chuimhní cinn, Light on Distant Hills, a d’fhoilsigh Simon & Schuster sa bhliain 2009. Is trua nach i nGaeilge a scríobhadh é. Níl an Béarla rómhaith ag déileáil leis an saol eile.

      

Deir an t-údar, ‘My mother was an inveterate traveller in the otherworld; a regular visitor to unearthly parts.’ Tá go leor sa mhéid sin. Nílimid lánchinnte an taistealaí in aghaidh a tola ab ea í nó nach ea. An léir dúinn ón abairt thuas cad é an saol eile seo go díreach agus conas dul isteach is amach ann? Cuairteoir rialta ab ea í. Cuairteoir. Faoi mar ba rud nádúrtha é. Bothántaíocht. Airneán.

   

    Agus cad is brí le ‘unearthly’? Neamhshaolta? Eachtardhomhandach? Dhein an Searcach an-iarracht go deo chun tuiscint a fháil ar ghalar a mháthar. Ach cá bhfios nach galar ach bua é a bheith in ann cuairt a thabhairt ar chríochaibh neamhshaolta. Agus ar aon chuma, nach bhfuil litríocht agus béaloideas na tíre seo ag cur thar maoil le tagairtí don saol eile? Tá ar ndóigh.

    Bhí ainmneacha ag máthair an tSearcaigh ar an slua sí. Ní haon dream amháin iad na daoine maithe ( más 'maith' atá siad). Tá scata acu ann, mar a bheadh treibheanna ann. Slua díobh b’as Caor an Airgid iad. Rud nach bhfuil soiléir in aon chor ón leabhar ná an méid seo: an raibh an t-ainm sin, agus ainmneacha eile nach iad, i mbéal na ndaoine nó an i mbéal mháthair Chathail amháin a bhí siad? Más i mbéal a mháthar amháin a bhíodar, cá bhfuair sise iad mar ainmneacha? Ar chum sí an t-ainm Caor an Airgid? Gar do Shliabh Sneachta atá Caor an Airgid ach níl sé ar aon mhapa. Ar mhapa aigne mháthair an fhile a bhí sé agus is soiléir a bhí sé ann.

     Tá leabhar filíochta ag an Athair Micheál de Liostún dar teideal Screadfaidh na Clocha Amach. Thuig máthair Chathail caint na gcloch. Dúirt sí leis uair amháin go raibh cloch tar éis a rá léi go raibh gála chucu ó Ghleann Tornáin. Agus b’fhíor don chloch. Ba ghearr go raibh sé ina ghála. Cuimhnigh ar éifeacht na tairngreachta sin ar gharsún óg.

      Bhí sáreolas ag máthair Chathail ar an Eall, abhainn, ar Agall, áit chnocánach, Donn an Domhain, áit sceirdiúil neamhthorthúil, Pulc, cathair an óir, Ball na mBuacán, cathair thoirmiscthe. Istoíche a raghfá go dtí na háiteanna sin. Ní fhéadfá dul ann faoi sholas an lae. Na háiteanna sin go léir, tíreolas agus logainmneacha na n-áiteanna dofheicthe sin, tá draíocht mhillteanach ag baint leo: Tulc, Ruacan, Fán, Daol, Ston, Idir Eatarthu (an ceann is deise liom), Dearg na gCorr agus Scan.

            Bhíodh an slua sí ag glaoch uirthi. Dúirt sí lena maicín óg uair amháin go raibh baibín as Co. na Gaillimhe fuadaithe ag lucht Chaor an Airgid agus go rabhadar ag glaoch uirthi mar go raibh banaltra chíche uathu. Nuair a cheistíodh Cathal í faoi na háiteanna sin is é a deireadh sí ná gur ar imeall neamhní a bhíodar.

            Bhí cónaí ar neacha fadghéagacha i nDearg na gCorr, tuairim is seacht n-oíche siar uathu. Ní i slata ná i mílte a deineadh an t-aistear a thomhas ach ina oícheanta. Bhíodh saghas ióga ar siúl ag na neacha sin chun an domhan glioscarnach ina mhaireadar a chaomhnú agus a íonghlanadh. Ba nós leo seasamh ar chos amháin ar feadh trí lá in abhainn gheal, leathshúil leo druidte agus iad ag cantaireacht. Bhí púdar draíochta acu a dheineadar as beacáin agus caora dearga, púdar a d’iompraítí i bpúitse ar a dtugtar bolg an tsolais agus bhí gá acu le duine daonna chun an bunábhar a bhailiú. Agnes, máthair Chathail, an duine sin. Bhí uirthi na muisiriúin agus na caora a mheilt ansin le tuairgnín airgid. Mheascadh saoi ansin ina phúdar é thuas in Inis Ór na gCorr, oileán spéire. Is bhí na neacha sin ar a sáimhín suilt agus caor na mbeacán, mar a thug Agnes ar an gcógas, á ghlacadh acu gach lá. 

    Dhein na neacha osnádúrtha sin Agnes a ghlanadh sula ligfí isteach i ríocht an tsolais í. Bhíodh sí cuachta faoi scragall geal de shaghas éigin agus chuirtí isteach i ngléas gaile ansin í lena sciomradh agus nuair a thagadh sí amach bhíodh sí chomh geal le scilling nua. Ní go dtí sin a a ligtí di dul ag piocadh na gcaor is na mbeacán.

    Agus conas a bhain sí na háiteanna sin amach? Fuair sí síob, a dúirt sí, ó dhath. An dath gorm. Is fearr ná ficsean a bheadh bunaithe ar fhuadach eachtardhomhandach an cuntas éachtach a thugann Cathal dúinn ar aistir dhiamhra a mháthar. Ach an ficsean é? Nó an bhfuil fírinne ann, fírinne atá ceilte ar dhaoine normálta? Léigh an leabhar. Nílimse chun a thuilleadh a rá.

---

Agus sin deireadh le m'aistese ach ní hé críoch an scéil seo é. An cheist arís - ar eagla gur chuamar amú beagán: conas nach bhfuil Cathal san Oxford Handbook of Modern Irish Poetry? Ar fuadaíodh é? An bhfuil sé scuabtha chun siúil ag neacha mínádúrtha a bhfuil a gceanncheathrú acu in Áth na nDamh? Níl aon mhíniú eile ar an scéal.