Dánta nua/ New Poems for older children

 

Ar fáil ón Siopa Leabhar. New ekphrastic poems for children (9-13+) by Gabriel Rosenstock

Fís Uncail Toby

Garda Pharthais
Franz von Stuck

 

 

 'Nuair a dhúnaimse mo shúile,' arsa Toby,
'Bíonn claíomh geal bladhmach i mo lámh
Agus samhlaímse ar feadh nóiméid
Gur mise an tArdaingeal Mícheál.

Is é mo ghnósa Gairdín Éidin
A chosaint ó lá go lá:
Ní jab é sin do gach éinne
Ach domsa féin amháin!' 

-----------
Péintéir Gearmánach ab ea Franz von Stuck (23 Feabhra 1863 - 30 Lúnasa 1928).
Déantóir priontaí, dealbhóir, greanadóir agus ailtire ab ea é chomh maith.

Uncail Toby Ar Strae

 Holländischer Radfahrweg (1940-1942)

Max Beckmann

Chuaigh Uncail Toby ag rothaíocht

San Ollainn uair amháin

Ach chuaigh sé ar strae, an fear bocht,

'Cá bhfuilim? Sa Ghearmáin?'

Bhí Toby ag rothaíocht i gciorcail

Go dtí go bhfuair sé léarscáil shoiléir:

'Má chasaim anseo ar dheis 

Agus . . .má chasaim ina dhiaidh sin ar chlé?'

Múinteoir Ealaíne

        Max Parrish - A Dark Futurist, 1923 

Bhí múinteoir ealaíne ag Toby

Darbh ainm Mr Green

Nó Ó hUaithne mar ab fhearr aithne air

Fear a rugadh sa Sciobairín

Níor thaitin ach dath amháin leis,

Ba é an dath sin ná glas:

Nuair a phéinteáil Toby tráta dearg

Dúradh leis éirí as.

"Ní maith linn trátaí dearga!"

A bhéic an tUasal Green,

"Caithfidh siad a bheith glas, a Toby,

An dtuigeann tú mé go cruinn?"

"Ní cheadófar ach glas im' rangsa!"

arsa an múinteoir, an tUasal Green.

"Níl dearg ná buí ceadaithe!"

A bhúir fear an Sciobairín.

Peata préacháin

Akseli Gallen-Kallela - gasúr le préachán 

Bhí peata ag Toby

uair amháin,

Ní madra a bhí ann

ach peata préacháin!

Thaitin péisteanna leis

uibheacha, agus cnónna

Agus bhí sé thar a bheith ceanúil

ar Uncail Toby.

An t-ainm a bhí air

ná Mic-Mic-Mic,

Préachán cliste

préachán glic.

Ba é an cara ab fhearr

a bhí ag Uncail Toby:

"Gheal sé an saol dom

le linn m'óige!"

Ar Mhair Mé Fadó? arsa Toby

Mangaire Éisc Veinéiseach - Giuseppe Barison

"Ar mhair mé fadó,"

arsa Toby, "sa Veinéis?

Agus ciseáin im' lámha

a bhí lán d'éisc?

Má fhaighim boladh ochtapais,

nó boladh scadáin,

Deirimse gur mangaire

a bhí ionam uair amháin.

Pesci! Pesci!

is é sin Éisc! Éisc!

B'in an port a bhí agam

is mé thall sa Veinéis.

Uncail Toby, úrscéalaí

Vincent van Gogh

Scríobh Uncail Toby úrscéal

Agus ansin, úrscéal eile!

"Bhí sé chomh simplí," arsa Toby

"Le bheith ag caitheamh seile."

Tháinig an inspioráid chuige

Ó na flaithis anuas mar chith.

Úrscéalta ab ea iad gan teideal

Ar m'anam - teideal ar bith!

Misean Uncail Toby San Éigipt

Carl Haag 

Ar an tslí ó Síonáí go Caireo

‘Cad a bhí ar siúl agat san Éigpt?’

‘Fuist, fuist, a gharsúin!

Ar misean a bhíos san Éigipt –

Ar misean rúin!’

‘Ó! An raibh sé dainséarach?’

‘Fuist anois, bí ciúin!

Bhí sé thar a bheith thar a bheith dainséarach –

Mé faoi ordú ag dream as Cartúm.

‘Dóite ag an ngrian a bhíos, a théagair,

Bhí na cosa ag lúbadh fúm!

Ach buíochas le Dia, a théagair,

Tharraing mé mo mhisneach chugam.’

‘An raibh ort dul i mbun foréigin?

An raibh ort éinne a mharú?’

‘Ní raibh orm dul i mbun foréigin –

Ach a Thiarna, is mise a bhí faoi bhrú!’

‘An raghfá ar ais ann lá éigin?’

‘Go dtí an Éigipt, an ea? Aililliú!

Ní raghaidh mé ar ais ann lá éigin –

Mar is ann a chailleas-sa mo chlú!’

Comhrá a Bhí Agam le Uncail Toby

Rabbi ag caitheamh fallaing urnaí

Isidore Kaufmann 

‘An fíor, a Uncail Toby

Gur iompaigh tú i do Ghiúdach?’

‘Ní fíor, ní fíor, a stóirín –

D’iompaíos-sa i mo Bhúdaíoch.’

‘Tá pictiúr díot, a Uncail,

Is seál Giúdach thar do ghuaillí!’

‘Ní mise atá ansin, a bhuachaill,

Pé hé féin – an diúlach!’

Snaois

 The Snuff Box (1888)

William Robinson Leigh

'Dá mbeadh rogha agam,’ arsa Uncail Toby

‘Cad a roghnóinnse, gaois, nó snaois?

Snaois!

Cad fútsa?’ ar seisean liom. ‘Gaois nó snaois?’

‘Gaois,’ arsa mise leis, ‘leanann smaois snaois!’

Cara Scoile Uncail Toby

Aoire maith 

Tadeusz Makowski

N’fheadar, arsa Uncail Toby

Cad a d’imigh ar mo chara Tomás?

Deir daoine áirithe gur spásaire é

Agus é ag obair sa chianspás.

Deir daoine eile gur baincéir é

Atá fostaithe i Singeapór

Agus dhá Rolls Royce mhóra aige –

Nó b’fhéidir níos mó.

Baincéir? a dúirt duine eile,

Éist do bhéal, a amadáin!

Máinlia is ea Tomás inniu -

An príomh-mháinlia sa Vatacáin.

Is mé ag feitheamh le bearradh gruaige

D’oscail mé iris do mhná,

Chuir alt a bhí ann deargiontas orm

Ní gá dhom a rá.

Fear a chaith tamall ina bhaincéir,

Agus ina spásaire sa chianspás,

Ina mháinlia sa Vatacáin

Ab ea mo chara scoile Tomás.

Aoire atá inniu ann

Agus é thall sa Rómáin,

Ag tabhairt aire do na caoirigh

A théann ar strae sa Trasalváin.

An Bóthar go Wohin (Dán Próis)

Wohin - Karl Wiener - 1940

Cá bhfuil Wohin? arsa Toby. An in aice le Wuhan atá sé? Má tá, níor chuala mé trácht riamh air, is é sin, Wohin. Chuala gach éinne trácht ar an áit eile, Wuhan, sa tSín, an chéad chathair a cuireadh faoi dhianghlasáil aimsir na Paindéime (COVID). An fiú dul ann? Go Wohin? An bhfuil sé i bhfad as seo? Cad a bheadh ann romham? Cé a bheadh ann romham? An bhfuil siopaí deasa acu ann? Cén saghas iad muintir na háite? B’fhéidir nach ceart dom bogadh as seo in aon chor. An mbacfaidh mé leis an áit? Nílim in ann é a aimsiú san atlas. B’fhéidir gur ar nós gach áit eile atá sé, nó níos measa. Cá bhfios? D’fhéadfadh gur i gContae Mhaigh Eo atá sé, áit éigin laistiar de Chnoic Shíofra. Nuair a smaoiním anois air, ní rabhas riamh ar an taobh eile de Chnoic Shíofra. Cá bhfios? Seans gurb ann atá Wohin ceart go leor. Ní chuirfeadh sé iontas orm. Cén Ghaeilge a bheadh ar Wohin? Bóín? Nó b’fhéidir nach bhfuil a leithéid d’áit ann níos mó, nach bhfuil fágtha de ach comhartha bóthair. An baile tréigthe é, lán de thaibhsí agus d’fhothraigh ghránna? Féach, má tá sé i ndán dom dul ann, caithfidh mé dul ann agus sin sin. Ach cad atá i ndán dom? Cad atá i ndán d’éinne againn? An mbeadh fáilte romham san áit? Nó an ndéarfaidís, ‘An é sin Toby? Cad a thug anseo é? Ní thagann éinne go Wohin. An duine deireanach a tháinig go Wohin, chuaigh sé abhaile an tráthnóna céanna agus a eireaball ina ghabhal aige.’ Bhuel, níl eireaball ormsa mar sin, rachaidh mé sa seans. A Wohin, seo chugat mé! Wúhú!

Cumann na bhFaoileán

Faoileán gonta (1878) 

Jules Breton 

Scríobh bean óg chuig Uncail Toby:

‘Mise Erwana, an an mBriotáin.

Cláraigh le do thoil,’ ar sise

‘Cláraigh le Cumann na bhFaoileán!’

Scríobh Toby ar ais láithreach

Chuig Erwana as an mBriotáin:

‘Cláróidh mé sa chumann agatsa

Má chláraíonn tusa le Cumann na bPréachán!’

Anraith Óir

Masc cruach (c.1914-15)

Amadeo de Souza-Cardoso

Gearrscéal a scríobh Uncail Toby

Chuir sé isteach é i gcomórtas.

Tá an moltóir fós á léamh:

‘Níl bun ná barr leis an scéal!

Tá rudaí aige nach bhfuil san fhoclóir . . .

Mar shampla, anraith óir!

Is ag magadh fúinn atá an scríbhneoir,

Tá sé ag dul thar fóir!' arsa an moltóir.

Uncail Toby ina Mhealltóir Nathracha

José Tapiro - Mealltóir nathracha 

‘Is iomaí ceird a d’fhoghlaim mé!’

Arsa Toby liomsa lá,

‘Agus nuair a tháinig mé abhaile go hÉirinn

Lena leath acu ní raibh gá.

Mealladh nathracha, cuir i gcás,

Bhí sé deacair jab a fháil:

Níl nathracha ar bith in Éirinn –

Sé sin, taobh amuigh den Dáil 

Preab Uafásach a Baineadh as Uncail Toby

 Artichoke (1915)

Reijer Stolk

Baineadh preab uafásach as Uncail Toby,

Bhí an fear bocht chomh bán le do léine!

‘Chonaic mé bl-bl – rud uafásach –

Ná habair le héinne!’

Baineadh preab uafásach as Uncail Toby,

Bhí allas fuar lena chlár éadain!

‘Chonaic mé rud uafásach – bl- bl –

Ná habair le héinne!’

Baineadh preab uafásach as Uncail Toby,

‘An rud is scanrúla in Éirinn!

Chonaic mé rud uafásach – bl-bl –

Ná habair le héinne!’

Baineadh preab uafásach as Uncail Toby,

An créatúr, bhí sé an-trína chéile!

‘Bl-Bliosán, a chonaic mé! Bl-Bliosán mór gránna –

Ná habair le héinne!’

Insíonn Uncail Toby Faoin Tromluí a Tháinig Air

 Allan M’Aulay (1823)

Horace Vernet 

Tromluí a tháinig ormsa aréir

Is mé i mo chodladh go sámh:

Albanach a shleamhnaigh tríd an bhfuinneog

Agus claíomh geal géar ina lámh.

‘Mo chreachsa thàinig!’ arsa mise leis

I nGaeilge na nGarbhchríoch:

‘Ní shábhálfaidh an Ghàidlig thú,’ ar seisean

Agus mo chloigeann do bhain díom!

Aingeal Gortaithe

Haavoittunut enkeli 

Hugo Simberg 

Nuair a bhí Uncail Toby óg

Tharla eachtra nach ndearúdfaidh sé go deo:

Chonaic sé féin agus cara leis

Aingeal bán ag teacht amach as an gceo.

‘Cabhraígi liom!’ arsa an t-aingeal,

‘Nílimse in ann eitilt níos mó:

Thit mé is ghortaigh mé mo chloigeann!’

Arsa Toby léi, ‘Ó, bhó!’

Dhein siad sínteán breá ansin di

Is d’iompair siad í ar an ród.

Nuair a shroich siad an baile sa deireadh

Réitigh siad anraith di mar lón.

Níorbh fhada gur tháinig biseach uirthi:

‘A chairde,’ arsa an t-aingilín leo,

‘Tá ormsa filleadh ar na flaithis,

Beidh mé an-an-bhuíoch díbh go deo!’

Comharsa Shaibhir

James Tissot - Prosperity [Mr. Lionel Lawson]

Bhí comharsa ag Uncail Toby

milliúnaí mór is dócha:

‘An mbeadh fiche euro le spáráil agat?’

arsa Toby lena chomharsa.

Arsa an milliúnaí mór ar ais leis :

‘Bíodh a fhios agatsa, a Toby,

fear saibhir mise inniu

mar nár chuireas lámh riamh i mo phóca!’

Club Pingin is Feoirling

 The Mount (1880s)

Ruger Donoho (American, 1858-1916)

Is ball é Uncail Toby

Den Chlub Pingin is Feoirling.

Amach leo an Domhnach deireanach de gach mí

Agus iad ag rothaíocht thart i dTuaisceart Chiarraí.

Gléasann siad go léir mar sheanfhondúirí don pháirt

Agus tagann siad abhaile tráthnóna Dé Máirt.

(Is minic i ndiaidh na n-eachtraí sin go mbíonn Uncail Toby i bpian:

'Tá an diallait dian ar mo thóinín bocht . . . an-an-dian!')

Ní maith leo cnoic ach is breá leo imeacht le fána.

Stopann siad le haghaidh tae i mBaile an Bhuinneánaigh.

‘Is fearr é ná galf – míle uair!’ arsa Uncail Toby,

‘Ní lucht gnó sinne! Níl againne ach Pingin is Feoirling!'