Tanka le Ishikawa Takuboku (1886–1912)

 

dúnaim mo shúile
ní thagann faic in aon chor
go dtí m'aigne
is le teann uaignis ansin
osclaím mo dhá shúil arís

Haiku le Hashi Kanseki (橋閒石)

 ar a shlí

le bheith ina fhéileacán

900,000,009 solasbhliain

蝶になる途中九億九光年

ag éirí níos measa atáim

ag gol

is ag scamhadh dátphlumaí

泣くことも柿剥くことも下手なりけり

Meiriceánach Dúchasach a chuaigh le Haiku

Bhí Gerald Vizenor ocht mbliana déag d’aois agus é in Arm Mheiriceá. Cuireadh chun na Seapáine é le cathlán tancanna. Is ann a leag sé súil ar áiteanna ar nós Matsushima, áit atá molta ag filí haiku ar nós Buson, Bashō agus filí eile rompu is ina ndiaidh, go háirithe Matsushima faoi sholas na gealaí.

Phéinteáil Kawase Hasui an pictiúr seo den áit sa bhliain 1930.

 

Bhí Vizenor in ann ceangal suaithinseach a dhéanamh idir an dá dhomhan, domhan an haiku agus domhan na Meirindiach:

‘Many Anishinaabe dream songs are about the presence of animals, birds and other totemic creatures in experience, visions and in memory. The same can be said about haiku scenes, that the visions of nature are the perceptions and traces of memory.’

‘Táim fós ag iarraidh teacht orm féin,’ a dúirt sé uair amháin. ‘Is leath-phréachán mé, leath-shnáthaid mhór, leath-iora rua, leath-bhéar… táim ag eitilt abhaile i mbriathra is i miotas.’ (Sa leabhar Gerald Vizenor: Writing in the Oral Tradition le Kimberly M. Blaeser, University of Oklahoma Press, 1996). Ní fhéadfadh an WASP é sin a rá – an Protastúnach Geal Angla-Shacsanach – nó dá ndéarfadh ní chreidfí é. Ach i mbéal an Mheirindiaigh is ráiteas uasal aislingeach é, dar liomsa. Ag ag eitilt abhaile atá sé i mbriathra agus i miotais mar go bhfuil beocht sna briathra agus sna miotais, ainneoin a bhfuil déanta ag an bhfear geal chun léirscrios a dhéanamh ar chultúr na dtreibheanna dúchais.

Mhúin an fear geal an Bíobla dó: I dtosach báire bhí an Briathar ann. Ní mar sin in aon chor é, a deir an Meirindiach. Bhí an Briathar ann roimhe sin!

Dúirt R H Blyth, Londanach, fear a dhein cion fir chun haiku a aistriú go Béarla, go bhfuil an t-anamachas laistiar de gach saghas filíochta a bhfuil an dúlra ina lár. Baineann an t-anamachas go dlúth le Sinteo, an creideamh Seapánach a bhí ann sular tháinig an Búdachas. Agus, ar ndóigh, baineanann an t-anamachas chomh maith le creideamh na Meirindiach; níl Éire gann ar anamachas ach oiread. Mar sin, cá hionadh go raibh lé ag Vizenor le haiku, an fhoirm litríochta a dhéanann comóradh ar mhíorúiltí móra agus míorúilti beaga gearra an dúlra ó shéasúr go séasúr. Leabhar dar teideal Favor of Crows an bailiúchán haiku uaidh (Wesleyan Universty Press, 2014).

Ní raibh a fhios agam, dála an scéil, go ngéilleann na Meirindiagh don athionchollú ach tugtar fianaise ina leith sin sa leabhar Chippewa Customs le Frances Densmore ina ndeirtear faoi aislingí na bhfilí go rabhadar chomh cumhachtach sin, “that a man had been known to assume the form which had been his in a previous existence, and which had formed the subject of his dreams.” Obair an diabhail a bhí sna haislingí sin dar leis na ceannairí geala agus a gcuid gníomhairí – múinteoirí ina measc – a thug faoi chultúr dúchasach Mheiriceá a scriosadh.

Thall sa tSeapáin dó, thug an teagmháil a dhein Vizenor le haiku deis mhíorúilteach dó ateagmháil a dhéanamh lena nádúr is lena dhúchas féin mar Mheirindiach:

gealach dheireadh fómhair

ar crith i mbairille báistí

racún fiosrach

Drúcht

 

dripping with morning dew

here we go again

let's try this route

drúcht na maidine ag sileadh díom

seo linn arís

cad faoin treo seo

Tanka le Chōkū Shaku (1887–1953)

 

blátha ararúit

satlaíodh orthu go léir

a ndath is úr fós

tá duine éigin tar éis

an bearnas seo a shiúl romham

Géanna fiáine/ wild geese

imíonn na blianta

ní thagann tuirse riamh orthu

géanna fiáine

centuries roll by

they never tire

wild geese

 

oíche dhubh an anama / dark night of the soul

Ron Rosenstock

cá bhfuil do dheireadh? oíche dhubh an anama scrios ar do shlabhraí!         san aigne atá sé         arsa lucht síofróireachta . . .

dark night of the soul when will you come to an end? when will your chains break?         they say it's all in the mind         have they the lock and key then?

Ōgai Mori (1862–1922)

an clog mór teampaill a bhuail an Meiriceánach is an-ait go deo an clingeadh a tháinig uaidh ach is glórach ambaiste!

Smaoineamh an Lae

 

thinkthinkthinkthink

thinkthinkthink

until you explode

smaoinighsmaoinigh

smaoinigh

go dtí go bpléascfaidh tú

Fómhar

 

séasúr an cheo

is na bhféileacán reoite . . .

an fómhar

Mokichi Saitō

cad tá thall ansin a mheallann a croí chomh mór? leathann an contráth os cionn abhainn an Mogami - lampróg ag eitilt léi féin

what on the other shore tugs at its heart so? in the evening dusk over the Mogami River a lone firefly

Graifítí an Lae

 

Is é is ainrialachas ann ná an lipéad polaitiúil a chuirtear ar shruth ollmhór de smaointeachas srianta atá ag gluaiseacht faoin sibhialtacht ábharaíoch chaipitlíoch seo, é ar tí éirí agus na monarchana, na príosúin agus na hallaí cathrach a scuabadh chun siúil. I ndeireadh thiar thall, is é atá ann ná fórsa na beatha agus dá réir sin ní féidir é a stop."

Paul Cudenec

Abhainn gan Scamall

 Babhla glóthaí.

Ní rabhas in ann bun

ná barr a dhéanamh as.

Níor thuigeas fisic an ruda

ná cén fáth a raibh

an ghlóthach ar crith.

Go deimhin

ní raibh spéis dá laghad agam san fhisic:

im' mheitifisicí beag a bhíos-sa

ag cóisirí lá breithe 

et cetera

(tuigeadh dom nár rugadh riamh mé).

Bíodh is go rabhas ag maireachtáil

i bhfochair daoine eile -

siblíní, tuismitheoirí, múinteoirí,

polaiteoirí ar an teilifís -

Lemass, Dev, Lynch, Cosgrave, Haughey

et cetera et cetera

bhí fhios agam go gcaillfí iad go léir

ní raibh aon ní níos cinnte ná sin

réaltaí scannán mar an gcéanna

pápaí is deachtóirí

capaill rása

an Lúbach

scamall os cionn na habhann

scamall gan abhainn

abhainn gan scamall

imeoidh an uile ní

seangáin, péisteanna, bláthanna, féileacáin

et cetera et cetera

chaillfí iad

plandaí, smaointe, teangacha

chaillfí iad.

Fréamh na neamhbhásmhaireachta

a bhí uaimse

dhiúltaíos glan do ghuagacht na glóthaí.

An Teaghlach Naofa

Daltaí agus oide

Mary R. Hyde and students at Carlisle Indian Training School Le J.N. Coate

Teaghlach naofa é gach teaghlach
ach nuair a cuireadh páistí de phobail dhúchasacha
chuig institiúidí cónaithe d'fhonn a gcultúr a mhúchadh
agus a ghalldú
stróiceadh an croí as an teaghlach sin go deo

Is minic nuair a tháinig an páiste abhaile
go raibh a theanga
agus nósanna na treibhe dearmadta aige:
é ina phréachán i measc na bpéacóg

Ar mo theacht abhaile dhom
ag deireadh gach téarma
bhraitheas deoranta
neamhchinnte
mar Mheirindiach
a tháinig abhaile
agus nach labhródh na carraigeacha leis níos mó.

Graifítí an lae: Oscar Wilde

 

Cén sórt rialtais is fearr a oireann d'ealaíontóirí, ceist a chuirtear orm uaireanta. 

Níl ach freagra amháin ar an gceist sin. 

Níl aon sórt rialtais ann a d'oirfeadh don ealaíontóir.

Oscar Wilde

Graifítí an Lae - Bakunin

Sóisialachas gan stát is ea an t-ainrialachas.

Bakunin

Theodor Philipsen

Lange skygger. Kvæg på Saltholm, ca. 1890 Theodor Philipsen

an tráthnóna chugainn scáileanna ag brisphointe is eol do gach brúid         an bóthar fada abhaile         táim liom féin i gcríoch na scáth

evening approaches shadows stretch to breaking point every creature knows where home is – how to get there – i’m alone in shadowland

το βράδυ φθάνει διαλύονται οι σκιές κάθε ον ξέρει         στο σπίτι πώς να πάει         -- μες στις σκιές μόνος εγώ Sarah Thilykou a dhein an leagan Gréigise

Dollymount / Cnocán Doirinne

Dollymount Strand possibly possibly not
	Trá Chnocán Doirinne sin a deirtear ar aon nós

Tanka le Kenji Miyazawa (1896–1932)

ceann duine éigin ceann a baineadh dá cholainn á scubadh chun siúil an sruthán fionn le fána na fiacla á bhfáscadh aige

Tanka le Samio Maekawa (1903–1990)

le gach aon chreathán tagann ubh eile uaithi leamhan bán is ea í cén fáth ar smaoiníos uirthi an oíche ag cur seaca

Tanka le Fumiko Nakajō (1922–1954)

táim ag lorg trá

is radharc agam ar leathchíoch

agus í ar snámh

i dteannta smugairlí róin

raghaidh mé a chodladh arís

Graifítí an Lae: Hakim Bey

Má táimid in ann éalú ó na músaeim a iompraímid thart istigh ionainn féin, má éiríonn linn gan ticéid a dhíol linn féin le haghaidh na ngailearaithe atá inár mblaosc féin, d'fhéadfaimis tosú ar mhachnamh a dhéanamh ar ealaín a athchruthaíonn ról an draíodóra: struchtúr na réaltachta a athrú trí shiombailí beo a láimhseáil.

Hakim Bey

Graifítí an Lae - Alexander Berkman

• Ciallaíonn Ainrialachas gur cheart duit a bheith saor; gan sclábhaí á dhéanamh díot ag éinne, ná éinne a bheith anuas ort, do do robáil, ná ag cur isteach ort.
  
  
• Ciallaíonn sé gur chóir go mbeifeá saor chun na nithe sin a dhéanamh is mian leat a dhéanamh; agus nach cóir go gcuirfí brú ort nithe a dhéanamh nach mian leat a dhéanamh.
  
  
• Ciallaíonn sé gur cheart go mbeadh deis agat an saghas saoil is mian leat a chaitheamh a roghnú duit féin, agus é a chaitheamh gan cur isteach ó éinne.
  
  
• Ciallaíonn sé gur cheart go mbeadh an tsaoirse chéanna ag an gcéad duine eile is atá agatsa, gur cheart go mbeadh na cearta agus an tsaoirse chéanna ag gach éinne.
  
  
• Ciallaíonn sé gur bráithre is ea sinn go léir agus gur cheart dúinn maireachtáil mar bhráithre, go síochánta agus go séimh.
  
  
• I bhfocail eile, ní ceart go mbeadh cogadh ar bith ann ná foréigean á úsáid ag baicle amháin in aghaidh baicle eile, gan monaplacht ar bith a bheith ann ná bochtaineacht, gan cos ar bolg a bheith ann ná buntáiste á bhreith ag éinne ar do chomhdhaonnaí.
  
  
• Go hachomair, staid is ea an t-ainrialachas, nó sochaí, ina bhfuil gach fear is bean saor agus sult á bhaint ag gach éinne as an sochar a éiríonn as saol stuama a chaitheamh.

Alexander Berkman

Ochiai Naobumi

hiodoshi no yoroi o tsukete tachi hakite miwa ya to zo omou yamazakurabana

m'armúr orm dhá chlaíomh feistithe im' chrios deirimse liom féin ba chóir dom dul ag breathnú ar na bláthanna sléibhe

Tanka (5-7-5-7-7 siolla) de chuid Ochiai Naobumi (1861 - 1903)

Magnus Enckell

Venuskultti, 1895, Magnus Enkell

ortsa a fhillim gach aon ní ina dhusta is dusta é m'fhocal         a stóirín, níl faic fágtha         ach loinnir ár gcroí istigh

to You i return all else is dust already these words too are dust         Beloved, nothing remains         but a shimmer in our hearts

γυρνώ σ' Εσένα όλα είναι ήδη σκόνη κι οι λέξεις σκόνη είναι         Αγάπη, όλα περνούν         μόνο οι καρδιές μας τρέμουν Sarah Thilykou a dhein an leagan Gréigise

Tanuki

 

SCRIOSFAR

GRAIFITÍ

GRAFFITTI WILL 

BE REMOVED

BY ORDER

ZEN MONK

TANUKI

(1949 - )

Cárta Cuimhneacháin/ Memorial Card

'The Wise Ones', Marguerite Louis Blasingame, 1933

taoi leis na saoithe agus níl siolla eadraibh tá na soilse lag         sé seo críoch an uile dháin         slán faoi chúram an tosta

you’re with the wise ones in silent conversation the city lights dimmed         every poem will end like this         in the bosom of silence

Paindéim

Dá samhlófá í

mar a shamhlaíonn na Giúdaigh an tSabóid -

an t-am is beannaithe ar fad.

Éirigh as taisteal a dhéanamh.

Éirigh as díol is ceannach.

Éirigh as bheith ag iarraidh

an domhan a athrú, éirigh as go fóill.

Can. Guigh. Ná teagmhaigh le héinne

ach leo siúd a bhfuil tú tiomanta dóibh.

Socraigh síos id' lár.

Agus nuair a bheidh do cholainn socair,

sín romhat le do chroí.

Tuig go bhfuilimid ceangailte

ar bhealaí atá scanrúil álainn.

(Ba dheacair sin a shéanadh anois).

Is i lámha a chéile

atáimid ar fad.

(Caithfidh gur léir sin faoin dtráth seo).

Ná sín do lámha chugainn.

Sín chugainn do chroí.

Sín chugainn do bhriathra.

Sín chugainn teannóga úd

na hatrua a bhogann, dofheicthe,

agus nach féidir méar a leagan orthu.

Geall do ghrá don domhan seo -

bíodh sé le do leas nó d'aimhleas,

más tinn nó más slán,

fad agus is beo dúinn go léir.

Lynn Ungar

Bunleagan foilsithe i Beshara Magazine

spring rain

 

spring rain --

pond and river

are one

pluie d'hiver --

mare et rivière

ne font qu'une

Leagan Fraincise: Daniel Py

Lorenzo Lotto

imagine . . . imagine he lost his way archangel gabriel	samhlaigh . . . samhlaigh gur chuaigh sé amú an t-ardaingeal gaibriéil
imaigine . . . imaigine he tint his wey archangel gabriel Leagan Béarla na hAlban: John McDonald	想見せよ 道をなくした彼を 大天使ガブリエルを Leagan Seapáinise: Mariko Sumikura

Isaac Israëls

Moulin De La Galette, 1905

labhair liom, a mhaoineach labhair faoi rud ar bith faoin spéir labhair faoi . . . faoi thada         rud ar bith faic rud éigin         rud éigin faic rud ar bith

let’s talk, Belovèd, about anything at all talk about nothing         anything nothing something         something nothing anything